Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

 
Vinning siljish qonuni
 
Vin qora jism nurlanishning spektral yoyilmasi 
K
v
ning chastota 
v
hamda harorat 
T
ga 
bog„liq emasligi, lekin quyidagicha nisbat bilan aniqlanishini isbotladi.
bunda: F – faqat gagina bog„liq bo„lgan funksiya. Mazkur qonunni asoslash uchun Vin 
elektromagnetizm 
nazariyasidan 
va 
termodinamikadan 
ham 
foydalandi. 
Termodinamikadagi 
gazlarni 
o„rganuvchi tajribadan foydalanib u ichkarida 
harakatlanuvchi porsheni bo„lgan va nurlanish bilan to„la bo„lgan silindrni namoyish etdi.
Silind issiqlik nurlanishi bilan to„latilgan, porshen ichki sirt yuzasi to„la 
akslantiruvchi xossaga ega. Silindr ichki bo„shlig„i 
u
v
(
T
) elektromagnit energiyaning 
shunday zichligiga egaki, bundagi elektromagnit energiyaning umumiy miqdori, 
ko„rsatilgan funksiya bilan silindr hajmining ko„paytmasiga teng bo„ladi. Agar biz 
porshenni muayyan tezlik 
v 
bilan harakatlantrisak, Doppler effektiga muvofiq, porshen 
akslantiradigan nurlanish chastotasi unga ta‟sir qilayotgan nurlanish chastotasidan farqqa 
ega bo„ladi. Doppler effekti manbaning harakatining o„zgarishiga bog„liq holda to„lqin 
uzunligining o„zgarishiga asoslanadi. Bu o„rinda shuni ham ta‟kidlash joizki, tovush ham 
to„lqinndir. 
Poyezd 
yaqinlashib 
kelayotganida 
biz 
uning 
tovushini 
aslida 
chiqarayotganidan ham balandroq tarzda eshitamiz. Chunki bunda to„lqinlar fronti siqiladi 
va vaqt birligi ichidagi to„lqinlar miqdori ortadi. Ya'ni, biz eshitayotgan tovush chastotasi 
oratdi. Poyezd uzoqlashayotganida esa biz borgan sari pastroq tovush eshitamiz. Porshen 
bilan bo„ladigan holda esa, uning ichkari tomon harakatidagi akslantirilgan nurlanish, 
boshlang„ich nurlanish chastotasidan biroz katta bo„ladi. Bu qonunni ochilishi, 
termodinamik yondoshuvni qo„llash orqali porshenning siljishdan avvalgi va keyingi 
holatlarning energiya balansini aniqlanganligi tufayli mumkin bo„ldi. Unga ko„ra shunday 
xulosa qilish mumkin: maksimal nurlanish to„g„ri keladigan to„lqin uzunligi λ
maks
hamda, 
qora jism harorati 
T
quyidagicha tenglama orqali o„zaro bog„liqdir:
 
 
Verner Simensni olmon Edisoni desa ham bo„ladi: u turli xil elektr jihozlarini ixtiro 
qilgan, ularga patent olgan va ulkan kompaniya tashkil qilib, undagi o„z ixtirolarining 
ishlab chiqarilishi orqali katta-katta daromadlarga erishgan. Berlin yaqinidagi 
Imperial fizika-texnologiya instituti ham 1887 yilda aynan uning tashabbusi bilan 
tashkil etilgandi. Institut fizikaning sanoat ahamiyatiga molik bo„lgan masalalarni