Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

hv
miqdorga ko„ra ortadi yoki, kamayadi. Boz ustiga, 
ossilyatorlarning energiyasi kvantlanadi. 
v
chastotali ossilyator energiyasi, quyidagi 
qiymatlarga ega bo„lishi mumkin: 
hv
, 2
hv
, 3
hv
,...n
hv
. 
Ushbu tashkil qiluvchilar ichida Plank nazariga ko„ra eng muhimi, kvant 
nazariyasining o„zi emas, balki, Boltsmanning ehtimoliylik izohiga murojaat 

---

55 
qilishning majburiyligi bo„lgan edi. Qayd etish joizki, XIX asr so„ngiga kelib, 
elktrodinamika va termodinamika fanlari yaxshi darajada o„rganilgan bo„lib, shunga 
qaramay, Boltsmanning g„oyalari anchayin keskin va jo„shqin ilmiy munozaralarga 
sabab bo„lgan edi. Bu hol ayniqsa Germaniyada yaqqol namoyon bo„lgan. Maks 
Plank esa Boltsman usullarini amalda qo„llagan ikkinchi fizik bo„lib maydonga chiqdi 
(birinchisi Boltsmanning o„zi edi). Boltsman g„oyalari o„z ilmiy faoliyatida 
muvaffaqiyat omili bo„lib xizmat qilganiga hayratda qolgan Plank, bu holat ta‟siri 
ostida kvant gipotezasini o„zini ikkinchi darajaga tushirib qo„ygan edi. Ko„rib 
turganimizdek, Plank aslida o„z ishlarida kerakli natijaga erishish uchun, aynan 
aytganda esa, bir necha oy avval o„zi kashf qilgan va Rubens bilan birgalikda g„ayrat 
ila o„tkazgan amaliy tajriba ma‟lumotlariga ko„ra tasdiqlangan ilmiy qonunni 
isbotlash uchungina, Boltsman izohlariga murojaat etishga majbur bo„lgan edi. Faqat 
kvant nazariyasidan foydalanishgina, ossilyatorlar sistemasining ehtimloiy holatlari 
hisob-kitoblarini kutilgan natija berishiga olib kelgan.
Agar ichki ilhombahsh mantiq va beqiyos ilmiy joziba bilan liq to„la bo„lgan
Eynshteyn (1879-1955) yoki, Shryodinger (1887-1961) maqolalarini Motsart asarlari 
bilan qiyoslasak, unda Plankning 1901 yilda «Fizika solnomalari»da e‟lon qilingan 
ishlarini maftunkor jazz kompozitsiyasiga, uning