Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

A
quti 
B
quti 
Ω 
1,2,3,4 
1/16 
1,2,3 
4 
4/16 
1,2,4 
3 
1,3,4 
2 
2,3,4 
1 
1,2 
3,4 
6/16 
1,3 
2,4 
1,4 
2,3 
2,3 
1,4 
2,4 
1,3 
3,4 
1,2 
4 
1,2,3 
4/16 
3 
1,2,4 
2 
1,3,4 
1 
2,3,4 
1,2,3,4 
1/16 

---

37 
yildan e‟tiboran uning eyforiyasi chuqur asabiy iztiroblarga aylanib ketdi. Dard ustiga 
chipqon bo„lib, uning ko„rish qobiliyati ham keskin xiralasha boshladi. Bu esa ilmiy 
faoliyatni yuritishda yana qo„shimcha to„g„anoq bo„lar edi. Shunga qaramay 
Boltsman, o„zining jismoniy va ruhiy ahvolining ziyoniga ishlasa ham, charchoq va 
tinim bilmay qattiq mehnat qilishda davom etardi. 1906 yilda u qizi va xotini bilan 
Italiyaning Adriatika sohillarida joylashgan Triest yaqinidagi Duino shahrida ta‟til 
o„tkazayotgan paytda o„z joinga qasd qilib, yorug„ olamni tark etdi. Uning jasadini 
mexmonxonadagi xonasida o„zini-o„zi osib qo„ygan holda topishgan... 

---

38 
Elektrodinamika va termodinamikadan chuqur va keng bilimlar egasiga 
aylangan, hamda termodinamikaning ikkinchi bosh qonunining mohiyatini 
yanada mukammal anglashga intilayotgan Maks Plank, o„z karyerasida 
fundamental asos bo„lib qoluvchi mavzuni – qora jism nurlanishini 
o„rganishga kirishadi. Tadqiqotlar zanjiri esa, mohiyatan olamshumul bo„lgan 
lekin muallifning o„zi bu haqida orzu ham qilmagan soha – kvant 
nazariyasining shakllanishiga olib keladi. 

---

39 
Keling shunday tasavvur qilamiz: iliq bahor kunlarining birida, tushdan keyin, 
shomga yaqin vaqtda hiyobonda sayr qilib yuribmiz. Havoning musaffoligi dilni 
yayratmoqda va biz quyoshning zarrin nurlari isiib turgan o„rindiqqa o„tiramiz. 
Quyosh nurlari bizni ham qizdira boshlaydi va tanamiz asta-sekinlik bilan isib keladi. 
Biroz vaqt o„tadi va yoqimli his bizni tark etmaydi: biz shunday muvozanat holatiga 
yetdikki, endi tanamiz boshqa isimaydi, lekin biz sovuq junjikishni ham his 
qilmaymiz. Bunday holda, Quyosh nurlaridan kelayotgan barcha energiya bizdan 
akslanadi va biz bu energiya miqdorini qabul qilmaymiz (aniqrog„i tanamiz uni 
yutmaydi).
Endi esa, devorlari muayyan barqaror haroratga ega bo„lgan, ya'ni, termik 
muvozanatdagi biror bo„shliqni tasavvur qilamiz. U ichkaridan elektromganit 
nurlanishlar bilan to„la va har bir ichki sirt yuzaga vaqt birligi ichidagi muayyan 
energiya nurlanishi miqdori to„g„ri keladi. Bir soniyada bir kadrat metr yuzag ta‟sir 
qiluvchi energiya miqdorini