Maks Plank. Kvant nazariyasi. Mikrodunyodagi inqilob

W 
energiya zarur bo„ladi; elelktron metall sirtidan 
E
energiya 
bilan uzilib chiqib ketadi, bu energiya, nurlanishdan olingan energiya bilan, metall 
sirtidan uzilib chiqib ketish uchun yetarli bg energiyalarning ayirmasiga teng: 
Ushbu xulosaning ustunlik jihati, uni nisbatan sodda amaliy tajriba orqali 
tekshirib ko„rish va haq yoki nohaq ekanligiga ishonch hosil qilish mumkin edi. 
shuningdek u orqali, Plank doimiysi 
h
ning son qiymatini aniqlash hamda, uni 
avvaldan ma‟lum kattalik bilan qiyosan tekshirish mumkin bo„lardi.
Eynshteynning maqolasi ilmiy doiralarda keng munozaraga va katta 
qiziqishga sabab bo„ldi. Uni birinchilardan bo„lib tanqidiy nazar ila tahalil qilib 
ko„rgan olim ham Maks Plank bo„lgan edi. Maks Plank muallifligida 1912 yilda 
nashrdan chiqqan «Issiqlik nurlanishi mazariyasi bo„yicha ma‟ruzalar» risolasining 
muqaddimasida shunday jumlalarni o„qish mumkin:
«
Eskicha konservatizm ruhiyatidagi ko„plab fiziklar tomonidan mening ilmiy 
g„oyalarim inkor etilayotgan va yoki, voqealar rivojining qay tarafga yuz 
burishini kutib, payt poylanayotgan bir vaqtda, boshqa bir mualliflar 

---

78 
tomonidan, mazkur ilmiy farazlarga nisbatan yanda keskinroq va 
hayratlanarliroq taxminlar bilan qo„shimchalar kiritilishi kerakligi ham 
aytilmoqda. Masalan, shunday takliflardan biriga ko„ra, har qanday 
nurlanish energiyasi, hatto bo„shliq muhitida ham muayyan bo„linmas 
elementlar shaklida, ya'ni, kvantlar ko„rinishida tarqalar emish. Yangi 
gipotezaning barqaror rivoji uchun, uni qo„llash lozim bo„lgan sohadan 
tashqariga chiqib ketishdan ham ko„ra zararliroq narsa yoq‟. Shu 
mulohazaga ko„ra men doimo kvant gipotezasini mumtoz dinamika bilan uzviy 
bog„lanishidan nariga o„tmaslik tarafdoriman
».
Bu mulohazada Plank aynan tilga olib o„tmagan bo„lsa hamki, harholda 
Eynshteyn haqida gapirayotgani aniq. 1913 yilda Eynshteynni Prussiya Fanlar 
akademiyasiga qabul qilinishi munosabati bilan qilgan tanishtiruv nutqida Plank u 
haqida nisbatan do„stona munosabat bildiradi va uning kelajak kashfiyotlariga ishorat 
tariqasida qiziq bir tavsif beradi: 
«
Uning ayrim aqliy mulohazalarida, masalan,