Maktab amaliyotchi psixologlari uchun psixologik xizmatdan innovatsion

Ta’lim sohasida psixolog faoliyatining huquqiy asoslari 
Psixologik xizmat haqida Nizom amaliyotchi psixolog o`z faoliyatida amal 
qiladigan asosiy hujjat hisoblanadi. Psixologik xizmat haqida Nizom Sobiq 
Ittifoqda 1989 yilda qabul qilingan. Ushbu Nizomga ko`ra psixologlar haftasiga 41 

---

12 
soat ishlashar edi. O`zbekiston mustaqillikka erishganidan so`ng barcha sohalarda 
bo`lgani kabi psixologik xizmat sohasida ham bir qancha muvaffaqiyatlarga 
erishildi. Ulardan biri 1994 yilda tuzilgan "O`zbekiston Respublikasi xalq ta'limida 
psixologik xizmat, xalq ta'limi tizimida ishlaydigan psixologlarning malakasini 
oshirish va ularning attestatsiyasi haqida Nizom"ning Xalq ta'limi vaziri 
J.G`.Yo`ldoshev tomonidan tasdiqlanishi (1996 yil 5 aprel) bo`ldi. 2001 yilda bu 
Nizomga o`zgartirish kiritildi. Nizomga yettinchi bo`lim, kasb hunarga yo`naltirish 
bo`limi ham qo`shildi. Maktablarga maxsus kasb-hunarga yo`naltirish darslari 
kiritildi. Ushbu darslarni psixologlar o`ta boshlashdi. 2002 yilda Nizomga qayta 
o`zgartirish kiritildi. Bu o`zgarishning salbiy va ijobiy tomoni bo`ldi. Ijobiy tomoni 
shundaki, psixolog xonasini jihozlash maktab, litsey, kollej ma'muriyati zimmasiga 
yuklatildi. Salbiy tomoni esa, o`quvchilar kontingentining ortishida namoyon 
bo`ldi. Maktabda o`quvchilar soni 1000 nafar va undan ortiq bo`lsa, bir shtat birligi 
psixolog ajratiladigan bo`ldi. Kollejlarda 750 va undan ortiq o`quvchilarga 1 shtat 
birligi psixolog ajratilishi belgilandi.2010 yilda Nizomga qayta o`zgartirish 
kiritildi.
Psixologik xizmat haqida Nizom (1996 y) 6 bo`limdan iborat. Ular: 
Umumiy qoidalar quyidagi bandlarni o`z ichiga olgan. 
1. Psixologik xizmat xalq ta'limi va oliy o`rta maxsus ta'lim tizimining 
muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. 
2. Psixologik xizmat mutaxassislari barcha muammolarni hal qilishda har 
qaysi shaxsning “pedagog, o`quvchi, talaba, ota-ona” manfaati va uning har 
tomonlama garmonik rivojlanishidan kelib chiqqan holda yondashadi. 
3. Psixologik xizmat mutaxassislari o`z faoliyatlarini tibbiyot xodimlari, 
defektologik xizmat, muhofaza qilish tashkilotlari, muayyan komissiyalar, 
balog`atga yetmagan o`smirlar inspeksiyasi, ota-onalar qo`mitasi, ishlab chiqarish 
jamoasi, jamoatchilik bilan uzviy aloqada amalga oshiradilar. 
Amaliyotchi psixologlar o`qituvchiga berilgan barcha imtiyozlardan 
foydalanish huquqiga ega. Ularning mehnat ta'tili muddati barcha o`qituvchilar 
bilan barobardir. 1996 yildagi Nizomga ko`ra o`quvchilar soni 500gacha bo`lgan 
maktablarda 1 ta psixolog lavozimi belgilanadi. O`quvchilari 500 kishidan ortiq 
kontingentdagi maktablarda har 500 o`quvchi uchun ikkinchi psixolog lavozimi 
belgilanadi. Maktabgacha tarbiya muassasalaridagi har bir bolalar muassasasida 
1shtat birligida bolalar psixologi lavozimi belgilanadi. Kollej va litseylarda har 250 
o`quvchi uchun shtatli psixolog lavozimi tayinlanadi. O`quvchilar soni 250 
kishidan yuqori kontingentli hollarda har 250ta o`quvchi uchun qo`shimcha 
psixolog shtati belgilanadi.
Psixoprofilaktika ishlari. 
1. Ushbu yo`nalishning asosiy vazifalari har bir yosh bosqichida komil shaxs 
sifatida yetilishi, aqlan barkamolligini ta'minlashning shart- sharoitini yaratish.
2. Shaxs kommunikativ va intellektual taraqqiyoti bo`sag`asida vujudga 
kelishi mumkin bo`lgan buzilish va nuqsonlarni o`z vaqtida oldini olish. 
Psixologik maorif yoki ma'rifat o`quvchilar yoki xalq ta'limi xodimlari, 

---

13 
aholining psixologik madaniy saviyasini ko`tarishga qaratilgan. Psixologik ma'rifat 
quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
1. Psixologik muammolar bo`yicha pedagogik kengashlarda, ilmiy 
kengashlarda ma'ruzalar bilan chiqish. 
2. Xalq ta'limi xodimlari o`rtasida psixologiya fanining oxirgi yutuqlarini 
targ`ib qilish. 
3. Ota-onalar, tarbiyachilar va psixologlar ishtirokida psixologik seminarlar 
o`tkazish (bog`chada, maktabda). 
4. Psixoturkum, ma'ruzalar va seminarlar tashkil qilish (oliy o`quv 
yurtlarida).
5. Metodik qo`llanmalar ishlab chiqish. 
6. Ota - onalar bilan ma'rifiy suhbatlar o`tkazish. 
7. Tajriba ishtirokchilarining kasbiy faoliyati xususiyatlarini hisobga olgan 
holda ularga psixologik ko`rsatmalar va tavsiyalar ishlab chiqish.
Psixodiagnostik ish. 
Mazkur ishlar o`quvchilarni maktab, kollej va litseylarda o`qitish davomida 
psixologik-pedagogik jihatdan chuqurroq o`rgatishga yo`naltirilgan bo`lib, 
ularning individual xususiyatlarini, ta'lim va tarbiyadagi nuqsonlar sabablarini 
yoritishga yo`naltirilgandir. Psixodiagnostika ishlari guruhda yoki yakka holda 
o`tkaziladi. Bu asosda amaliy psixologlar quyidagi vazifalarni bajaradi: 
1. Yosh davri taraqqiyoti mezonlariga muvofiqligini maktab o`quvchilari va 
bilim yurti tinglovchilarini, oliy o`quv yurti talabalarini psixologik tekshiruvdan 
o`tkaziladi. Ularning kamolot darajasini belgilaydi. O`quvchilarning kasbiy 
yaroqliligini diagnostika qiladi. Ularning shaxs hissiyotlari, irodaviy sifatlari, 
histuyg` ulari,o`z-o`zini boshqarish imkonini, intellektual darajasini tekshiradi. 
2. Maktab yoshidagi bolalar, o`quvchilar kasb-hunar bilim yurti 
tinglovchilari, yangi tipdagi maktab, bolalarda uchraydigan o`qitish malakalari 
ko`nikmalarini egallashdagi nuqsonlar, xulq-atvoridagi kamchiliklar, intellektual 
taraqqiyot shaxs fazilatlaridagi buzilishlar sababini diagnostika qiladi. 
3. Bolalarning voyaga yetganlar va tengqurlari bilan munosabatini o`rganish 
uchun ularni tekshiradi. 
4. Iqtidorli yoshlar, talabalar, aspirantlar tanlovlarida ishtirok qilish. Ilmiy 
psixologik tavsiyalar ishlab chiqish va shunga asoslanib nafaqa berish.