Maktabgacha pedag

Perseptiv qobiliyat - bolalarning ruhiy holatini his qilish, tushuna olish orqali yuzaga chiqariluvchi qobiliyat.


182

Nazorat uchun savollar:

1. 
   Sensor tarbiyaning asosiy vazifasi qaysilar?
   
2. 
   Sensor tarbiyaning asosiy usuli nima?
   
3. 
   Sensor tarbiyaning maqsadi nimalardan iborat?
   
4. 
   Maktab yoshidagi bolalar aqliy bilimlarining necha foizi sezish orqali idrok etiladi?
   
5. 
   Ta'limni amalga oshirish yo'Ilarini izohlang?
   
6. 
   Mashg'ulot jarayonini amalga oshirish tamoyillarini yo- riting?
   

Mavzu yuzasidan test topshiriqlari:

1. 
   Maktabgacha yoshdagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalari qaysilar?
   

1. 
   bolalarda tabiat va jamiyat to'g'risidagi bilimlar sistema- sini, ilmiy dunyoqarashini shakllantirish
   
2. 
   bilishga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish
   

v) bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni, aqliy ko'nikma va malakalarni, aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish g) hamma javoblar to'g'ri

2. 
   Ta’limni necha xil yo'l bilan amalga oshirish maqsadga muvofiq?
   

1. 
   4 xil yo'l bilan
   
2. 
   2 xil yo'l bilan
   

v) bir necha xil yo'l bilan g) 1 xil yo'l bilan

3. 
   Mashg'ulot qanday tuzilishga ega?
   

1. 
   mashg'ulotning maqsadi, yakuni
   
2. 
   bolalarni uyushtirish, asosiy qism, yakunlovchi qism v) mashg'ulotning borishi
   

g) hamma javoblar to'g'ri

4. 
   Didaktik maqsadga ko'ra mashg'ulot turlarini ko'rsating.
   

1. 
   bolalarga yangi bilim beruvchi
   

183

2. 
   bolalar bilimlarini tekshiruvchi-sinovchi v) mujassam, kompleksilan g) hamma javoblar to'g'ri
   

5. 
   Sensor tarbiyaning asosiy usuli nima?
   

1. 
   tekshirish
   
2. 
   so'zlash v) ko'rsatish g) tushuntirish
   

6. 
   Sensor tarbiyaning vazifalari qaysilar?
   

1. 
   bolalarda perseptiv harakatlarni shakllantirish
   
2. 
   sensor etalonlar sistemasini shakllantirish
   

v) perseptiv harakatlardan, etalonlar sistemasidan amaliy faoliyatda mustaqil foydalanish g) hamma javoblar to'g'ri

7. 
   Sensor tarbiya qaysi tarbiyalarning asosi hisoblanadi?
   

1. 
   aqliy estetik, jismoniy, mehnat
   
2. 
   axloqiy huquqiy v) iqtisodiy, axloqiy g) ekologik, aqliy
   

8. 
   Sensor so'zi nimani anglatadi?
   

1. 
   sezgi, tuyg'u
   
2. 
   sezish qobiliyati v) idrok
   

g) hamma javoblar to'g'ri


184

7. 
   BOB. AXLOQIY TARBIYA
   

Axloqiy tarbiyaning nazariy asoslari


Axloq so'zi - lotincha «myeros», ya’ni moral, mantiq so'zidan kelib chiqib, u hech qayerda qat’iy yozib qo'yilmagan ijtimoiy qonundir. Inson kundalik hayotida undan (axloq normalari- dan) norma sifatida foydalanadi. Axloqiy tarbiya normalari har bir jamiyatning huquqiy normalariga asos bo'ladi. Axloqiy tarbiyada kishi axloqiy bilimlarni o'zlashtiribgina qolmay har qanday vaziyatlarda o'zini ana shu normalarga munosib tuta oladigan kishilar axloqiy tarbiyalangan hisoblanadi. Axloqiy tarbiyalangan kishida barqaror ma'naviy motivlar shakllan- gan boiadi. Bu motivlar esa o'sha kishini jamiyatda munosib xulq-atvorga rag'batlantiradi. Yosh avlodni jamiyatga, mehnat- ga, o'ziga munosabatni ochib beruvchi ma'naviy fazilatlarga muvofiq ravishda tarbiyalash tarbiyalanuvchi shaxsni, axloqiy tarbiyaning pedagogik va psixologik asoslarini chuqur bilishni talab qiladigan murakkab jarayondir. Axloqiy bilimlarni ong- li ravishda o'zlashtirib olishgina o'quvchilarga atrofdagi kishi­lar xatti-harakatidagi qaysi jihatlar yaxshi-yu, qaysilari yomon ekanligini anglab olishga yordam beradi.


Axloqiy tushunchalaming turli yosh davrlarida shakllanish darajasi


у





Axloqiy
qadriyatlar


>





185




Axloq ijtimoiy ong shakllaridan biri bo'lib, muayyan jami­yatda yashovchi kishilar amal qilishi zarur bo'lgan ma'lum xat- ti-harakat qoidalari yig'indisidir.
Axloq odamlarning bir-biriga, jamiyatga, davlatga, xalq mulkiga, oilaga munosabatini muayyan tartibga soladigan xat- ti-harakat qoidalari tizimida namoyon bo'ladi.
Axloq - kishining ichki olami, e'tiqodi, fazilatlari sifatida mavjud bo'lsa, odob - shaxsning ko'zga tashlanadigan muloza- mati, xulq-atvori, muomala-munosabatlarida namoyon bo'ladi.
Qadimgi faylasuflar-u, donishmandlar ijodida odob-axloq malasalari markaziy o'rinni egallab kelgan. Шаг axloq-odobni jamiyatning «poydevori» deganlar. Shuning uchun jamiyatning har bir a'zosiningxulqi-odobiga alohida e'tibor bilan qaraladi.
Muqaddas Qur'oni Karimda va payg'ambarimiz Muhammad Alayhissalomning hadislarida insoniy axloq-odobning barcha qirralari o'z ifodasini topgan.
Quyidagi hadislarni misol tariqasida keltirishimiz mumkin: «Farzandlaringizni izzat-ikrom qilish bilan birga axloq-odobi- ni ham yaxshilangizlar», «Men barcha yaxshi axloqni takomil­lashtirish uchun yuborilganman», «Mo'min kishida quyidagi ikki xislat bo'lmasligi kerak: baxillik va axloqsizlik».
Ma'lumki, ota-bobolarimiz qadimdan bebaho boylik bo'lmish ilm-u ma'rifat, ta'lim va tarbiyani inson kamoloti va millat ravnaqining eng asosiy sharti deb bilganlar.
Albatta, ta'lim-tarbiya - ong mahsuli, lekin ayni vaqtda ong darajasi va uning rivojini ham belgilaydigan, ya’ni xalq ma'naviyatini boyitadigan eng muhim omildir»⁷.
Husayn Koshifiyning «Axloqi Muhsiniy» asari shaxsiy, oila- viy va fuqarolik axloq asoslarini o'z ichiga olgan. U 40 bob- dan iborat. Muallif asarda adolat, sabr, yoqimlilik, hayo, odob, ishonch, va'daga vafo qilish masalalari haqida so'z yuritadi.
Jaloliddin Davoniyning «Axloqi Jaloliy» asarida axloqiy muammolar, ijtimoiy-falsafiy masalalar tahlil qilinadi. Asarni yozishda muallif Arastu, Aflotun, Abu Nasr Farobiy, Ibn Sinolar-