“Maktabgacha ta’limni tashkil etish va rahbarning tashkilotchilik madaniyati”
“Ilk qadam” dasturi orqali Ta`lim- tarbiya
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4. “Ilk qadam” dasturi orqali Ta`lim- tarbiya
ishlarini rejalashtirish mazmuni. Ta'lim-tarbiyaviy ishning mazmuni, metodi va usullari hamda uni tashkil etish turlari, bolalar xulq-atvorini tarbiyalash mazmuni, ularda madaniy-gigiyenik malakalarni shakllantirish, bolalar mehnati va o'yinlariga rahbarlik usullari, bolaning bo'sh vaqti, ko'ngilochar daqiqalarni tashkil etish, shuningdek, ota- onalar bilan ishlash turlari rejalashtirilishi lozim. O'qitishning har bir bolimiga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda bilimlarni egallashning asosiy bosqichlari hisobga olinadi. Rejada bilimlar mazmunining takrorlanishi, ularni sekin-asta murakkablashtirish nazarda tutiladi. Istalgan bo'limga doir mashg'ulotlarni rejalashtirishda mazkur bo'lim bilan bog'langan asosiy ta'lim-tarbiyaviy masalalardan tashqari dasturning boshqa boTimlaridan ayrim masalalarni kiritish kerak. Mashg'ulotlarni bunday yaxlitlash ularni rivojlantiruvchi samarasini oshiradi. Ta’lim-tarbiyaviy ishlar mashg'ulotlardan tashqarida: kundalik turmush, o'yin, mehnatda ham davom ettiriladi. Rejada bolaning xulq-atvorini: bir-birlariga xayrixohlik munosabatini, bir-birining o'yiniga qiziqishlari bilan hisoblashishni, yuzaga kelgan nizolarni haqgo'ylikbilan hal qilish kabilarni tarbiyalash vazifalari nazarda tutiladi. Rejada o'yinda bolalarni o'zaro munosabatlari va xulq- atvorlarini tarbiyalash vazifasini kiritib, tarbiyachi bolalar o'yinlarining mazmunini, ularning o'ynash ko'nikmalarini hisobga oladi. Kun davomida tarbiyachi xilma-xil harakatli va didaktik o'yinlarni uyushtiradi, ularga rahbarlik rejalashtiradi.Bolalarning mehnat faoliyatlarini tashkil etish shakllariga doir rejalashtirish muhimdir. Mehnatni tashkil etish shakli sifatida barcha guruhlarda topshiriqlardan foydalaniladi. O'z mazmuniga ko'ra topshiriqlar turlicha bo'lishi mumkin. Tarbiyachining ish rejasida yangi topshiriq mazmuniniqayd etish, so'ngra uni bajarishga jalb etiladigan bolalar ismlarini ko'rsatish maqsadga muvofiqdir. Tarbiyachi bolalar navbatchiligiga rahbarlikni rejalashtirar ekan, tarbiyachi mehnat hajmi va mazmunini, bolalarga navbatchilik vazifalarini tanishtirishda foydalanadigan jihoz, metod va usullarni ko'rsatadi. Rejada bolalarning jamoa shaklidagi mehnatlarini tashkil qilish mazmuni va tarkibi, o'tkazish vaqti ko'rsatiladi. Zarur jihozlar belgilanadi va joylashtiriladi, Mustaqillik bayramlari, mustaqil yurtimizdagi muhim sanalar va hodisalar bilan bog’liq bayramlar, maktabgacha ta'lim muassasasida bolalarga Vatanga muhabbat, baynalminal hislarni tarbiyalash, ularni xalqimizning boy milliy va umumbashariy qadriyatlari asosida tarbiyalash maqsadida bayram ertaliklari o'tkaziladi. Bayramlarni tarbiyaning muhim vositasi sifatida puxta rejalashtirish lozim. Rejada muassasaning butun jamoasi, bolalarning tayyorlarligi aks ettiriladi. Pedagogik kengashda bayram ssenariysi ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.Maktabgacha ta'lim muassasasi ota-onalar o'rtasida pedagogik targ'ibotni amalga oshiradi. Ularni oila va maktabgacha ta'lim muassasasining bolalarga ta’sir ko'rsatishda hamkorlikni yo'lga qo'yish maqsadlarida ta'lim- tarbiyaviy ish mazmuni bilan tanishtiradi. Bolalarni oilada tarbiyalashning ilg'or usullarini o'rganadi, umumlashtiradi va tarqatadi. Bu ish izchil tarzda amalga oshiriladi va maktabgacha ta'lim muassasasi mudirasi tomonidan yillik rejada, tarbiyachi tomonidan ham rejalashtiriladi. Ishni tashkil etish usullari quyidagilarni: ota-onalar majlisi, bola oilasiga borishni, ochiq eshiklar kunini, mashg'ulotlar o'tkazishni, bolalar ishlari bo'yicha ko'rgazmalar tashkil etishni nazarda tutadi.Ta'lim-tarbiya ishlarini rejalashtirish shakllarini ilova etamiz. Ilova Yilik reja 1. Hisobot. 2. MTMning__ yildagi asosiy o'quv vazifalari. 3. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining tadbirlari (tarbiyachilarning ilg'or ish tajribalarini ommalashtirish, tarbiyachilarni metod birlashmalarga olib borish). 4. Nazariy-amaliy seminarda qatnashish. 5. MTM pedagogik jamoasi ro'yxati. 6. Pedagoglarning siyosiy ongini oshirish (Prezident farmonlari, gazeta, Konstitutsiya). 7. Malakka oshirish rejasi (Tarbiyachining F.I.Sh., yili). 8. Pedagogik kengash (yillik rejani muhokamasi, yangi o'quv yiliga tayyorgarlik haqida tarbiyachi hisoboti, pedagogik kadrlarni guruhlarga taqsimlash, ochiq mashg'ulotlar tahlili). 9. Amaliy, nazariy seminar (bolalarda uchraydigan kasalliklar, aqliy rivojlanish). 10. Tarbiyachilar uchun maslahatlar. 11. Yosh mutaxassislar bilan ishlash (F.I.Sh.). 12. Tashkiliy ishlar (ko'rik tanlovlarda qatnashish: «Yil tarbiyachisi», «Chaqqon ona», «Sog'lomjon, polvonjon»). 13 . yilda o'tgan tadbirlar. 14. Pedagogik jarayonni jamoa bilan kuzatish (katta guruhlarda ekologik tarbiya). 15. MTM va maktab hamkorligi (maktabning yangi o'quv yilining boshlanishidagi marosimida qatnashish, tayyorlov guruhlari boialarini maktab binosi bilan tanishtirish, o'qituvchisi bilan bolalarni o'zlashtirishi haqida suhbat; «Alifbe» bayramida qatnashish, «Xayrbog'cha, salom maktab»). 16. Kam ta’minlangan oila bolalari bilan ishlash. 17. Umumiy ota-onalar yig'ini (ota-onalar komitetini saylash, yillik ish reja bilan tanishtirish, to'garaklar haqida). 18. Har bir yosh guruhda ota-onalar yig'ilishi. 19. Yozgi sog'lomlashtirish va tibbiy ishlar rejasi. 20. Ilg'or tajribalarni o'rganish (tarbiyachi F.I.Sh.ni 469ommalashtirish, masalan, ota-onalar bilan ishlash uslublarini o'rganish). 21. To'garaklar ish rejasi. 22.Xo'jalik-maishiy ishlar (idishlar, o'yinchoqlar, jihozlar bilan ta'minlanganligi). 23. Sog'lom avlod dasturini amalga oshirish. 24. Ochiq eshiklar kuni: sentyabr, dekabr, aprel, iyun. Kundalik rejaning tuzilishi 1. Ertalabki soat 1. Suhbat (mavzu). 2. O'yinlar (mavzu). 3. Mustaqil faoliyat. 4. Mehnat. 5. Bolalar bilan yakka tartibda ishlash. 2. Mashg'ulotlar 1. Mashg'ulot yo'nalishi, mavzu va maqsadi. 2. Zaruriy jihoz va ko'rgazmali qurollar. 3. Mashg'ulotningborishi (tarkibiy qismlari). 3, Sayr 1. Kuzatish. 2. Harakatli o'yin. 3. Ixtiyoriy o'yinlar. 4. Mehnat. 5. Tinch o'yin.(Sayr qismlarining ketma-ketligi olingan mavzuga qarab o'zgarishi mumkin) 4.Kunning2-yarmi 1. Yakka tartibda ishlash. 2. Ifodali o'qish va suhbat. 3. O'yinlar (ta'limiy, stol ustida, voqeaband, ixtiyoriy, sahnalashtirilgan). 4. Ko'ngilochar soatlar (har oyda 1-2 m arta). 5. Kechki sayr 1. Ixtiyoriy kuzatish. 2. Ixtiyoriy o'yinlar. 3. Ota-onalar bilan ishlash. Maktabgacha ta'lim muassasasida ta'lim-tarbiya jarayonini rejalashtirish tarbiyachidan tegishli tayyorgarlikni talab etadigan ancha murakkab ishdir. Tarbiyachi bolaning psixik- fiziologik rivojlanish darajasini, «Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo'yiladigan davlat talablari»ni hamda u asosida yaratilgan ta'lim-tarbiya dasturini yaxshi bilishi kerak. Reja tarbiyachiga dastur talablarini bir yilga bir tekisda taqsimlashga yordam beradi hamda taTim-tarbiya berish va tarbiyalashning usullarini oldindan o'ylab olish, maqsadni aniqroq ko'rish imkonini beradi. Reja bo'lsa, tarbiyachi bugun nima ish qilishi va qanday qilishini, qaysi qo'llanmalardan foydalanishni biladi.Ta'lim- tarbiyaviy ish rejasi tarbiyachi tomonidan tuziladi. Reja oy boshlanishidan besh kun avval metodistga tasdiqlash uchun beriladi, oylik ish reja daftarida, avvalo, haftalik mashg'ulotlar jadvali, bir oylik rejaning taqsimoti beriladi. Har o'n besh kunga mo'ljallangan badantarbiya mashqlari, ota- onalar bilan ishlash rejasi va kundalik faoliyatining yuritilishi ochib beriladi. Kundalik faoliyatda ertalabki soat, mashg'ulot, sayr, kunning 2-yarmida belgilangan vazifalar to'liq yoritiladi. Davomat daftari. Davomat daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan, rahbar tomonidan imzolangan bo'lishi kerak. Kundalik davomat tarbiyachi tomonidan bolalarning soni yozilgandan so'ng tasdiqlanadi, imzolanadi. Davomat har oyda yopiladi. Filtr daftari. Ta'lim-tarbiyaviy ish rejasi Filtr daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan, imzolangan bo'lishi kerak. Ota-onalar haqida ma'lumot daftari. Patronaj daftar. Patronaj daftari tikilgan, sahifalangan, muhrlangan, imzolangan bo'lishi kerak. O'z ustida ishlash daftari. O'z ustida ishlash daftari uch yo'nalishda olib boriladi: A] Siyosiy o'qish. B) Yangi metodik qo'llanmlar bilan tanishib borish. V) Ilg'or ish tajribani o'rganish. Kichik guruh bolalarida mashg`ulotga qiziqish uyg`otish uchun bolalarni qiziqtiradigan mazmundagi, kutilmagan, topishmoqli usullardan foydalanadi. «Quloq solinglar-chi, kimdir eshik qoqyapti! Bu qo`g`irchoq biznikiga mehmonga kelibda», - deb mashg`ulotni boshlash mumkun. Bolalarning narsalar va ularning nimaga ishlatilishi to`g`risidagi tasavvurini tartibga solivchi mashg`ulot manna shunday boshlanadi. Katta guruhlarda qanday mashg`ulot bo`lishini tarbiyachi bolalarga oldindan aytib quydi. Bu bolalarning bo`lajak mashg`ulotga qiziqishini orttiradi. Masalan, mustaqillik maydoniga ekskursiyaga borishni bolalarga bir hafta oldin aytib o`tadi va ularga rasimlarni ko`ribshni, ota-onasi bilan sayr qilganda nimalarni ko`rganini eslashni taklif etadi. Bolalar bu kunni zo`r qiziqish bilan kutishadi. Katta va tayyorlov guruhlaridagi bolalar mashg`ulotning zarurligi va majburiyligini tushinishlari, unga ongli ravishda tayyorlanishlari zarur. Asosiy qism. Mashg`ulotda bolalarga Yangi bilim beriladi, topshiriqni bajarish yuzasidan yo`l-yo`riq ko`rsatiladi, qiynalgan bolalarga yordam berilajdi. Bolalar bilan bo`ladigan jamochilik munosa`atlarini alohida munosabat bilan qo`shib olib boriladi. Topshiriqni bajarishni hamma bolalar uddalay olishlari uchun tarbiyachi har xil metod va usullarni qo`llaydi. Mashg`ulotning boshlanishidanoq bolalarning diqqatini tashkileta bilishi kerak. Bu bolalar lodiga qo`yilgan aqliy vazifaga bog`liq. Bolalarga qanday ishlar olib borish zarurligi ko`rsatiladi va tushuntiriladi, ularni ayrim bolalarga alohida takrorlash shart emas, balki hamma bolalarni e`tibor bilan eshitib o`tirishga o`rgatish kerak. Zarurat tug`ilsagina takrorlash mumkin. Bog`chadagi bolalr o`qish, yozishni bilmaganligi uchun o`tilgan materialni qaytarib mustahkamlay olmaydilar, shuning uchun bolalarga berilgan bilimni mustahkamlash uchun tarbiyachi takrorlash va mashq qildirish usullaridan foydalanadi. Mexanik qaytarish, yodlatishdan qochish kerak, chunki anglab olinmagan material tezda esdan chiqadi. Qaytarish, mashq qildirishda tarbiyachi fikrlarni to`ldirib, tartibga solib boradi, bu bolalrda bilimga qiziqish uyg`otadi vash u narsa to`g`risidagi tasavvur va tushunchalarini chuqirlashtiradi. Mashg`ulotni dastur maqsad va bolalar yoshiga qarab mustahkamlashning har xil usullari qo`llaniladi. Bolalar o`zlashtirib olishi va javob qilishi kerak bo`lgan materil so`z orqali amalga oshiriladi. Shuning uchun u yoki bu ishni bajarishda bolalrdan uni qanday amalga oshirmoqchi ekanini so`z bilan tushuntirib berish talab etiladi (masalan, son- saanoqqa o`rgatishda, qurish-yasashda, rasm chizganda qanday tartib bilan bajarishi, buning uchun qanday materialdan foydalanishini tushuntirib berishi talab etiladi). Mutahkamlash jarayonida didaktik material bilan bajariladigan mashq aqliy vazifani o`z ichiga olsa, bolalrda mustaqillikni tarbiyalashda katta ahamiyatga ega bo`ladi. Masalan, son-sanoq mashg`ulotilda bolalr sanash materiali bilan o`zlari mashqlarni mustaqil bajarishadi: tarbiyachining topshiriqiga qarab narsalar sonini kamaytirishadi yoki ko`paytirishadi. Buning uchun o`yinchoqlardan ham foydalanish mumkun. Mashg`ulot davomida pedagog hamma bolalar faol qatnashishini va ishni o`z vaqtida puxta amalga oshirishlarini nazorat qilib boradi. Agar mashg`ulot yakka tartibda olib boriladigan bo`lsa (rasm, loy va plastilindan narsalar yasash, qurish- yasash, konstruktsiyalash), bolalar ishni har xil vaqitda bajarganliklari uchun tarbiyachi mashg`ulot tugashga bir necha daqiqa qolganda mashg`ulotni tugatish kerakligi to`g`risida ularni ogohlantiradi. Mashg`ulotni tugatayotib, tarbiyachi o`tkaziladi mashg`ulotga yakun yasaydi: bajarilgan ishni bolalar bilan birgalikda baholaydi, bolalarning mashg`ulotda qatnashganini gapiradi, ba`zan kegusi mashg`ulotda nimalar o`tishlarini aytadi. Bolalarning o`qiv faoliyatini yaxshi egallab olishlari ular bilimini to`g`ri baholashga bog`liq. Qo`yilgan vazifaning bajarilshiga qarab baho berilishi kerak. Bolaning ishini to`g`ri baholab, «to`g`ri» yoki «noto`g`ri» deyshi bola uchun oddiy maxtovdan ancha qimmatlidir. Ish qanchalik yaxshi tahlil qilsa, u bolaning kelgusida ishini tuzatib olishiga yaxshiroq imkoniyat yaratadi. Mashg`ulotlardan keyin tarbiyachi bolalarni o`yinga taklif etadi, boshqa mashg`ulot bo`lmasa, sayirga tayorlanishada. Mashg`ulotda tarbiyachining bolalarga qo`yadigan talabi ularning yoshi va imkonyatlarga mos bo`lishi kerak. Birinchi kichik guruh bolalarini enaga qarab turadi. Tarbiyachi mashg`ulot paytida hamma bolalarning faol qatishishlariga haraka qiladi: savolga to`g`ri javob berishlarini ko`rsatilgan narsaning nomini aytishlarini, rasm chizishlarini, narsa yasashlari va hokazolarni kuzatadi. Agar bolalar ikkinchi kichik guruhga yangi kelgan bo`lishsa, dastlabki 1-2 haftada tarbiyachi faqat xohlagan bolalar bilangina mashg`ulot o`tkazadi: bolalar yangi sharoitni yaxshi o`zlashtirib olganlaridan keyingina hamma bolalar bilan mashg`ulot o`tkaziladi. Dastlabki mashg`ulotlarda tarbiyachi bolalarni guruh xonasi, qo`g`irchoq va o`yinchoqlar bilan tanishtiradi. Qo`g`irchoqar yardamida mashg`ulot o`tkazadi. Tarbiyachi avval bolalarda mashg`ulotka qiziqish uyg`otadi, keyin esa mashg`ulotning hamma uchun majburiy ekanligini sekin-asta bolalar ongiga singdirib boradi. Sekin-asts mashg`ulot bolalar xulqiga moslab murakkablashtirib boriladi. Ular mashg`ulot paytida axloq qoidalarini egallab oladilar to`g`ri o`tirish, chalg`imaslik, tarbiyachi va o`rtoqlarini diqqat Bilan eshitish, tarbiyachi so`ragandagina jovob berganda o`rnidan turish,kerak bo`lsa stolning oldiga borish va qokazolarni o`rganadilar. Katta bolalar o`zlarini tez tashkil eta bilishlari lozim: bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga osonlik bilan o`tishlari, mashg`ulot vaqtida ish joylarini ozoda saqlashlari, rasmga qarab so`zlaganda ko`rsatkichdan foydalanishlari, jovab berganda gavdalarini to`g`ri tutib turishlari, nutqlari tushunarli bo`lishi, etarli darajada baland ovozda gapirishlari, to`la javob berishilari, mashg`ulotdan keyin o`z ish joylarini yig`ishtirib qo`yishlari kerak. Mashg`ulot paytida talabani bajarish axloq normasiga aylanib qolishi kerek. Bu ikki narsa asosida shakllanadi, birinchisi tarbiyachining obro`siga asoslanilsa, ikkinchisi ma`lum talabning rivojlanishi bilan (uqib olish va bajarish uchun eshitish kerek, qiziqarli bajarish zarur) amalga oshiriladi. Tashqaridan qaraganda bolalar xulqida hech qanday farq ko`rinmaydi – bu odatdagi intizomgi bo`ysunishning natijasi, ikkinchidan, bu o`quv faoliyati rivojlanganligining belgisi, ta`limning ta`siridir. Mashg`ulotda axloq qoidalariga rioya qilish bolalarni maktabga tayyorlashda katta ahamiyatga ega bo`lib, maktab ta`limiga madaniy tayyorgarlikning hissiy- axloqiy qisim hisoblanadi. Mashg`ulotning sifativa uning natijasi tarbiyachining unga qanday tayyorgarlik ko`rganiga bog`liq. Mashg`ulotga tayyorlanish mazmuniga quydagilar kiradi: mashg`ulotni rejalashtirish, kerakli jihozlarni tayyorlab qo`yish, bolalarni mashg`ulotga tayyorlash. Tarbiyachi bir bo`limdan bitta emas, balki butun bir mashg`ulotlar sistemasini rejalashtirgandagina ma`lum natijaga erishishi mumkin. Masalan: «Kiyim qanday tikiladi?» mavzusini rejalashtirishda bir qancha mashg`ulotlarni belgilab chiqadi: kiyimni qanday tikish to`g`risida gapiradi va tikish uchun kerakli narsajlarni ko`rsatadi; yaqinroqdagi atel`ega ekuskursiyaga boriladi, gazlamalar to`g`risida suhbat o`tkaziladi. Birinchi mashg`ulotda bolalarning tikish va kiyish to`g`risidagi bilimlari aniqlanadi; bolalar tikuv mashinasi va tikish uchun kerak bo`ladigan boshqa asboblar bilan tanishishadi; tarbiyachi bolalarga ularni ko`rsatib, gapirib beradi, qisman tikish jarayonini ko`rsatadi. Ikkinchi mashg`ulotda bolalar atel`edagi asbob-anjomlarni, tikuvchilarning ish jarayonini kuzatishadi, texnik moslamalar (elektr tikuo` mashinalari, dazmollaydigan mexanik presslar, elektr qaychilar) bilan tanishishiadi va qanday kiyimlar tikilishini bilib olishadi. Uchinichi mashg`ulotda bolalar har xil matodan tikilgan kiyimlar bilan tanishib, ularni bir-biridan farqlashga o`rgatiladi. Shunday qilib, tarbiyachi har bir mashg`ulot mazmunini konkretlashtiradi, bajarish usullarini tanlaydi, bunday albatta bolalarning yoshi vaimkoniyatlari e`tiborga olinadi. Ba`zi bir mashg`ulotlarga oldindan tayyorgarlik ko`riladi va urejada ham aks ettiriladi. Masalan, «Bizning bayram» degan mavzudagi rasm mashg`ulotlardan oldin bolalar bilan bayramona bezatilgan ko`chalarga sayr uyushtirish, rasmlarni ko`rish, oynai jahon orqali ko`rsatilgan bayram eshittirishlari bo`yicha suhbat o`tkazish mumkin. Tayyorgarlik ishlari bolalarning mashg`ulotga hissiyot tayyorgarligini ta`minlaydi. Tarbiyachi mashg`ulotning borishini balafsil o`ylab ko`radi. Unga ajratilgan vaqtdan samarali foydalanishga intiladi. Masalan, yuqorida aytib o`tilgan «Kiyim qanday tikiladi?» mavzusiga oid birinchi mashg`uotnig borishi quyidagicha bo`lishi mumkin; pedagog bolalarga bir- birlarining kiyim-boshlarini ko`zdan kechirish va bu haqda gapirib berishni taklif etadi. Agar 3 - 4 boladan so`ralsa, bunga 3 - 4 daqiqa kerak bo`ladi. Keyin tarbiyachi: Kiyimlaringizni kim tikib bergan? Keyin tarbiyachi: «Kiyimlariningzni kim tikib bergan?», «Magazindan tayyor holda sotip olinadigan kiyimlar qaaerda tikilishini kim biladi?», «Tikish uchun qanday buyumlar kerak?» degan savollarni beradi. Bu savollarga javob berish ham 3 – 4 daqiqa vaqtni oladi. Shundan keyin bolalarga gazlama, andaza, qayshi, santimert, igna, angishvona, tikuv mashinasini ko`zdan kechirish va har bir buyumning vazifasini so`zlab berish taklif etiladi. Bunga 8 – 10 daqiqa vaqt ketadi. Shu mashg`ulotning o`zida tarbiyachi qo`yirchog` kiyimt tikishning ayrim jarayonlarini, andaza bo`yicha fartukni bichib olish, tikuv mashinasida cho`ntakni tikish, qo`lda tugmalarni qada shva tikishdagi ketma-ketlik haqida gapirib berishi kerak. Bo`nday mashqulotga 20 – 25 daqiqa davom etadi. Mashg`ulotga tayyorgarlik ko`rishda tarbiyachi tegishli metodik adabiyotlardan foydalanadi. Murakkab mashg`ulotlarga tayyorgarlanish konspekt tuzishni taqozo etadi. Unda mashg`ulotlarga mazmuni (ta`lim va tarbiyaviy vazifalar), tayyorlanishi kerak bo`lgan jiqozlar, bolalar bilan olib boriladigan dastlabki ishlar bilan olib boriladigan dastlabki ishlar (agar bunga zarurat bo`lsa), mashg`ulotning borishi va tarbiyachi foydalanadigan metodik usullar ko`rsatiladi. Mashg`ulot japayonini bayon etib yozishda mashg`ulotning boshi va oxirida (yakun chiqadirish va keyingi faoliya turiga o`tishadi) bolalarni uyushtirishni alohida ajra`tib ko`rsatish kerak. Mashg`ulot muvaffaqiyatli o`tishi uchun jiqozlari o`z vaqtida tayyorlash zarur. Ularni tanlash mashg`ulotning mazmuniga va tarbiyachi belgilangan metodik usullarga bog`liq. Odatda metodika kabineida «Bolalar bog`chasida ta`lim-tarbiya dasturi» ning hamma bo`limlari bo`yicha metodik qo`llanmalar bo`ladi. etishmaganini tarbiyachi o`zi tayyorlaydi, ba`zan bu ishga katta va tayyorlov guruhlari bolalarni jalb etadi. Mashg`ulot uchun kerakli materiallarni bir kun ilgari tayyorlaydi, uning buzuq emasligini, didaktik materiallar hamma bolalar uchun etarli ekanligini tekshiradi. Agar tarbiyachi ekskursiya o`tkazadigan bo`lsa, u oldindan ekskursiya o`tkaziladigan joyga borib kelishi, uchun ob`ekt tanlashi, bolalarni qanday joydloshtirishni o`ylab qo`yishga, eng yaqin va havfsiz marshrutni tanlash kerak. Mayda sanoq materiali, rasm mashg`uloti, applikatsiya, qurish-yasash uchun matnriallar, she`r, ertak matnlari oldindan tayyorlab qo`yiladi. Masalan, kichik guruh bolalarga ekish yoki ko`chat o`tqazishga qiziqsh uyg`otish uchun ko`karib turgan o`simlikni ko`rsatish kerak. Buning uchun avval etishtirish zarur. Navbatchilar mashg`ulotga kerakli jihozlarni tayyorlaydilar, stol, stullarni qulay g`ilib joylashtiradilar, qo`llania va materiallarni qo`yib chiqadilar. Jismoniy tarbiya va musiqa mashg`ulotlaridan oldin bolalar poyabzalni almashtiradilar, sport formasini kiyadilar. Mashg`ulotlarda tarbiyachining etakchilik roli va uni o`tkazishga tayyorgarligi. Tarbiyachi bolalar bog`chasida asosiy shaxs hisoblanadi. Butun g`oyaviy- tarbiyaviy ishlarning sifati va qolaversa, kelajak avlodni tarbiyalanganlik va bilish darajasi tarbiyachining g`oyaviy-siyosiy va ilim-pedagogik tayyorgariga, jayaobgarlik hissiga, pedagogik mahoratiga va ishga bo`lgan ijodiy munosabatiga bog`liq. Bolaning o`qiv faoliyatiga bo`lgan munosabati ko`proq uning tarbiyachi shaxsiga munosabati bilan belgilanadi. Tarbiyachining o`ziga xos xususiyatlarini - uning yuksak kasb mahoratidir. Eng muhimi–bolaning ruhiyatini, yoshva o`ziga xos ruhiy-fiziologik xususiyatlarini bilishdir. Bolalar bog`chasi dasturi bolalarning yoshini, jismoniy va ruhiy xususiyatlarini hisobga olib tuzilgan bilan har bar boladagim alohida ruhiy xususiyatning qay vaqtda qanday na moyon bo`lishini oldindan ko`ra olmaydi, bu ish dasturda yaxshi tayyorlangan tarbiyachining zimmasiga yuklanadi. Tarbiyachi o`z guruhidagi har bir bolaning jismoniy tomondan yaxshi rivojlanishi,uning oliy nerv faoliyati yaxshi ishlashi, shuningdek aqliy, ahloqiy, mehnat, estetik tomonidan normal tarbiyalanishi uchin yaxshi shart-sharoit yaratadi. Tarbiyachi har bir boladagi o`ziga xos xusuiyatlarni yaxshi bilgan holda undagi o`ziga xos xususiyatlarni (zararli bo`lsa) yo`qota borib, bolaga nisbatan qulay talab qo`yadi. Tarbiyachi har bir bolaning kelajalda haqiqiy inson bo`lishiga erdam beradigan sifatlarini va imkoniyatini rivojlantirishi lozim. Maktabgacha tarbiya eshi davrida tarbiyachining bolaga shaxsiy ta`siri juda katta bo`ladi. Chunki bu davrdagi har taassurot bolaning xotrasida bir umirga saqlanib qoladi. Bolani tushuna bilish va uning ma`naviy dunesiga Kira olish tarbyachidan zo`r kasb tayerligini talab etadi. Bola bilan jonli munosabatda bo`lish – fikrlar manbai, pedagogik yangiliklar, quvonch va tashvishlardirki, busiz tarbiyachining ijodiy meg`natini tasavvur etib bo`lmaydi. Mashg`ulotda tarbiyachi o`z ovozidan qural sifatida foydalanishi mumkin. Sekin, tinch ovoz bolaga yaxshiroq tas`ir etishini pedagog bilishi zarur. Bolaga qattiraqroq va qat`iy gapirish mumkin, ammo bunda so`z ohangi bolaga tinichlantiruvchi ta`sir etishi lozim. Tarbiyachi asosan bolaning normal ruhiy taraqqieti asosi bo`lgan jismoniy rivojlanishiga aolhida e`tibor berishi lozim. Bolaning ko`p vaqt harakatsiz o`tirishi uning sog`lig`i uchun juda zararli, u bolaning har tomonlama rivojlanishini sekinlashtiradi. Bolaning ko`p harakatlarni o`tirib bajarishi ham gavda tuzilishining noto`g`ri o`sishiga olib keladi. Shuning uchun faoliyat turlarini almashtirb borish muvofiqdir. Yana bolaning normal rivojlanishi uchun har doim tinch,qunoq muhitni tashkil elish lozim. Bolani: «Tezroq yuvininglar-nonushtaga kech qolyapmiz», «O`yinchoqni tezraq yig`ishtiringlar,sayrga yoki mashg`ulotga kech qolyapmiz» va hokazo deb shoshiltirish kerak emas. Ta`lim berganda uni shuday tashkil etishi kerakki, har bir faol ishlasin va hai biri ijobiy natijaga erishsin. Bolalarning mashg`ulotda olgan bilim va malakalari boshqa faoliyat turlarida qo`llanilishi mumkin. Bolalar olgan bilimlarini qo`llay olishlari ularning yaxish o`zlashtirib olganligidan dalolat beradi, ya`ni ular hesh qanday kiyinchiliksiz bu bilimlardan foydalanishlari mumkin. Ta`limning amaliy ahamiyati ham ana shundan iboratdir. Agar bolalar etarlicha bilim va malakalarga era bo`lsa, ular bilan xilma-xil mashg`ulotlar o`tkazish mumkin, bu mashg`ulotlarda bolalar mavjud bilimlardan ijodiy foydalanishlari: bemalol rasm chizishlari, biror narsani qurish yoki yasashlari, hikoya qilib berishlari mumkin. Bu mashg`ulotlar odatdagi mashg`uoltlardan boshqacharoq qilib tashkil etiladi: bolalar ixtiyoriga har xil materiallar beriladi va ularga rasm mavzusini o`zi belgilash, qurilishni o`zi o`ylab topish, hikoya tuzish imkoniyati yaratiladi. Bunday mashg`ulotlar dastuning ayrim bo`limlari bo`yicha tal`limning yakunlovchi bosqichlarida o`tkaziladi. Ekskursiya bolalarga ta`lim berishning maxsus shaklidir. Mashg`ulotdagi kabi ekskusiyada ham dastur mazmuni bilan bog`liq ta`lim-tarbiya vazifalari qo`yiladi va hal etiladi. Mashg`ulotda bo`lgani kabi ekursiyada ham hamma bolalar qatnashadi. Ammo bolalar faoliyatining mazmuni, tashkil etilish shakli va ta`lim berish sistemasiga ko`ra, ekskursiya bolalar bog`chasida ta`limni tashkil etishning maxsus yalpi shaklidir. Bolalarni tabiat bilan tanishtirishda ekskusiyadan keng foydalaniladi. Bunday ekskursiyalar yilning har xil fasllarila dalaga, o`rmonga, shahar bog`lariga, o`tloqqa, suv manbalariga uyushtirilishi mumkin. Bolalarni kattalarning turli xil mehnati, mehnat naijalari,, har xil ijtimoiy voqea va hodisalar bilan tanishtirish uchin ham ekskursiyalar o`tkaziladi Ekskursiyadan ko`zlangan asosiy maqsad-bolalarning tevarak-atrofdagi hayot to`g`risidagi tasavvur va taassurotlarini shakllantirishdir. Shunga ko`ra ekskursiyada asosan kuzatish metodidan foydalaniladi. Ekskursiya jarayonida tarbiyachi kuzatilayotgan ob`ekt to`g`risida bolalarga so`zlab beradi, tushintiradi. Ekskursiya vaqtida ba`zan rejalashtirilmagan voqea, g`odisalarni kuzatishga to`g`ri kelib qoladi. Shuning uchun tarbiyachi ekskursiyaga oldindan puxta tayyorgarlik ko`rishi lozim (bolalarning diqqatini kerakli ob`ektga qarata olishi, uyushqoqlik, intizomlilikni saqlashga o`rgatishi kerak). Ekskursiya uchun mashg`ulotga nisbatan kengroq mazmunni o`z ichiga oladigan ta`limiy vazifa belgilanadi. Ekskursiyaning joyi, tuzilishi, metodi, undan ko`zlangan ta`lim vazifasi mazmunga qarab belgilanadi. Ekskursiyaga tayyorlanishda uning yaqin-uzoqligi, ekskursiyada bolalar yig`adigan narsalar, uning uchun kerakli asboblar, ularni qanday joylashtirib olib borish oldindan puxta o`ylab rejalashtirib chiqiladi. Bolalarda ekskursiyaga qiziqish uyg`otish uchun ularga qaerga ekskursiyaga borishlari, undan ko`zlangan maqsad to`g`risida tarbiyachi qisqacha so`zlab beradi. Ekskursiyaga tarbiyachi bolalar bilan birgalikda tayyorg`arlik ko`radi, olib boriladigan jihozlar bolalar bilan birgalikda tanlanadi, joylashtiriladi va kimlar nimani olib borishi belgilanadi, tarbiyachi bolalarga ekskursiyada o`zlarini qanday tutishlari kerakligini eslatadi. Bunday ekskursiyalarni mazmunli tashkil etish va uyushqoqlik bilan o`tkazishda tarbiyachining rahbarlik roli muhim ahamiyat kasb etadi. XULOSA Yuqoridagilardan xulosa qilib aytadigan bo’lsak maktabgacha ta’lim sohasida Quyidagilarni bajarish muhim: - MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari - Qo'shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish - Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati - Ota-onalar bilan hamkorlikni o'z ichiga oladi. Davlat dasturida MTM ta'lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks ettirilgan bo'lib: - O'quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi bolalarda umumiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. MTMda ta'lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari: bola huquqlari, o'ziga xos rivojlanish xususiyat va salohiyatlarini hisobga olish; ta'lim jarayonida barcha turdagi rivojlanish sohalarining o'zaro bog'liqligi;bola salomatligini asrash va mustahkamlash, uning ehtiyojlari, shu jumladan, uning harakatlanish ehtiyojlarini qondirish; bolaning ijodiy qobiliyatlarini qo'llab-quvvatlash; o'yin orqali ta'lim berish va rivojiantirish; bolaning rivojlanishi va ijtimoiy moslashishi uchun qulay muhit yaratish; bola uchun xavfsiz muhitni ta'minlash; MTMning oila, mahalla va maktab bilan hamkorligi; milliy madaniy an'analar qadriyatini oshirish va boshqa millatlar madaniyatiga hurmat, boshqa millatlar madaniyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish; Alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan ta'lim faoliyati. Maktabgacha ta'lim muassasasida alohida ehtiyojga ega bo'lgan bolalarni qo'llab-quvvatlash jamoaviy ish hisoblanadi va uni amalga oshirish uchun maktabgacha ta'lim muassasasi rahbari javobgar bo'ladi. Zarurat tug'ilganda, pedagoglar tarkibi va maktabgacha ta'lim muassasasi rahbariyati, tor ixtisosdagi mutaxassislarni jalb etgan holda, bola (uning rivojlanishi) uchun o'quv-tarbiyaviy faoliyatning individual rejasini tuzadi. Ota-onalar bilan hamkorlik Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlash uchun maktabgacha ta'lim muassasasi ota-onalar bilan o'zaro hamkorlikning quyidagi shakllarini tashkil qilishi mumkin: ota-onalarning maktabgacha ta'lim muassasasi borasidagi fikrlarini hisobga olish; ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish; ota-onalarni o'quv-tarbiyaviy jarayonda faol qatnashisbga jalb etish; ota-onalarning muassasa hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini qo'llab- quvvatlash kabilarni maktabgacha ta’limda rivojlantirish kerak. Ushbu dastur maktabgacha ta’lim rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega bo’di. Ushbu dastur asosida qilingan ishlar natijasida maktabgacha ta’lim sohasi rivojlanib, yetuk barkamol avlodning poydevori qo’yilishining asosi bo’ldi. |