“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

11.2.BIZNES-PLAN, ONUN VƏZIFƏLƏRI VƏ BÖLMƏLƏRI 
  
 Biznes  -  planı  müəssisədaxili  planlaşmanı  özündə  əks  etdirən  sənəddir.  Biznes  -  plan 
müəssisənin istehsal və kommersiya fəaliyyətinin planlaşdırılmasını xarakterizə edir. Biznes 
-  planı  bazar  münasibətlərinə  uyğunlaşdırılmış  texniki  -  sənaye  -  maliyyə  planının  bir 
növüdür.   
Biznes - plan gələcək dövr (növbəti və sonrakı illər) üçün biznesin inkişafı planıdır. Bu 
planda təsərrüfat fəaliyyətinin predmeti, əsas ideyaları, strategiyaları, istiqamətləri və coğrafi 
məkanları əks etdirilir, qiymət siyasəti, bazarın tutumu və strukturu, mal göndərişlərinin və 
alışlarının həyata keçirilməsi, malların daşınması, sığortalanması və emal şərtləri, müəssisə 
fəaliyyətinin  predmetini  təşkil  edən  mal  və  xidmət  qrupları  üzrə  gəlirlərin  və  xərclərin 
artmasına  (azalmasına)  təsir  edən  amillər  müəyyən  edilir.  Biznes  -  plan  həmişə  ehtimallı 
xarakterdədir  və  müəssisənin  işgüzar  fəaliyyətinin  müxtəlif  variantlarının  mümkünlüyünü 
nəzərdə  tutur.  Texniki  -  iqtisadi  əsaslandırmadan  biznes  planının  fərqi  də  məhz  bundadır, 
çünki  texniki  -  iqtisadi  əsaslandırmada  müəyyən  texnologiya  ilə  ciddi  əlaqələndirmə 
mövcuddur,  konkret  layihə  -  smeta  sənədləri  olur  və  s.  Biznes  -  plan  müəssisənin  bazarda 
mümkün  fəaliyyəti  planıdır.  Biznes  -  planda  verilmiş  istənilən  informasiya  (təsərrüfat 
strategiyası, mənfəətin bölüşdürülməsi, malgöndərənlərlə və subpodratçılarla iş sxemi və s.) 
müzakirə və gələcək təhlil obyekti ola bilər. Biznes - plan həmişə ünvana malikdir. Ünvan 
kimi tərəfdaş, investor, yuxarı rəhbərlik və ya dövlət idarəetmə orqanları çıxış edə bilər. Ona 
görə  də  istənilən  halda  biznes  planda  ünvanlandığı  şəxsin  (fiziki  və  ya  hüquqi)  maraqları 
nəzərə  alınmalıdır.  Standart  biznes  -  plan  müəyyən  struktura,  bölmələrin  ardıcıllığına 
malikdir. Biznes - plan aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir:  
Xülasə-  biznes-planın  predmetinin  qısa  şərhindən,  daha  doğrusu,  biznes  planın 
ünvanlandığı  şəxs  üçün  yeni  biznesin,  kommersiya  təklifinin  və  ya  investisiya  layihəsinin 
cəlbedici  olmasının  əsaslandırılmasından  ibarətdir.  Ən  əvvəl  biznes  -  planda  yeni  biznes 
üçün hansı resursların və ya köməyin lazım olduğu və biznes - planın təmin edəcəyi səmərə 
əsaslandırılır.   
Ümumi hissədə biznes - planın məqsədləri (maliyyə və qeyri - maliyyə), strategiyası və 

---

118 
 
 
 
predmeti,  məhsulun  və  ya  xidmətlərin  özünəməxsusluğu,  satış  bazarının  cari  vəziyyəti, 
layihəçi firmanın tarixi və yeni biznesin yaranmasına və inkişafına təkan verən ödənilməmiş 
tələbat geniş şərh edilir, layihə ilə məşğul olacaq i nu və buna görə də investorun pullarının, 
tərəfdarlarının  və  ya  yuxarı  rəhbərliyin  digər  resursalarının,  onlara  etibar  edilməsinin 
mümkünlüyünü yetərincə əsaslandırılır.   
Marketinq  planı  yeni  biznes  üçün  bazar  tədqiqatlarının  nəticələrini  göstərir, 
istehlakçının profilini, rəqiblərin güclü və zəif tərəflərini, bazarın coğrafi və digər amillərini 
qiymətləndirir. Burada biznes-planın əsasını təşkil edən marketinq tədqiqatlarının nəticələri 
əks etdirilir. Biznes-planın bu bölməsinin təyinatı məhsulun bazarda kifayət qədər alıcısının 
olduğunu  göstərməkdən,  istehlakçının  məhz  bu  məhsulu  seçəcəyini  və  ya  onun  ticarət 
markasını  rəqiblərindən  üstün  tutacağını  əsaslandırmaqdan,  reklam  və  məhsulun  satışı 
strategiyasında,  qiymət  siyasətində  əsas  hədəfləri müəyyənləşdirməkdən  ibarətdir.  Operativ 
planlar  biznes-planın  predmeti  olan  malların  və  xidmətlərin  istehsalının  yaradılması  və 
inkişafı  proqramlarıdır.  Burada  yeni  biznesin  işə  salınması  mexanizmi,  istehsal  güclərinin 
yaradılmasının  ardıcıllığı,  satış  kanallarının  təşkili,  reklamın  forması  və  büdcəsi,  təchizat 
şəbəkələri, lazımı işçi qüvvəsinin tərkibi, sayı və s. şərh edilir.   
Biznes-planın  tərkibinə  həmçinin  xərc  növləri  üzrə  ətraflı  hesablanmış  kapital 
qoyuluşları  planı,  tədqiqatlar,  məhsulun  və  xidmətlərin  texniki  tamamlanması,  istehsal 
texnologiyasının  modernləşdirilməsi  planı  da  daxildir.  Biznes  -  planın  hər  bir  bölməsinin 
maliyyə bölməsinə çıxış olmalıdır, daha doğrusu, maliyyə planlarının müvafiq mövqelərinin 
hesablanması  üçün  lazım  olan  rəqəmləri  və  məlumatları  olmalıdır.  Ümumiyyətlə,  biznes-
planın  sərt  qayda  reqlamentləşdirilmiş  vahid  forması  və  strukturu  mövcud  deyil.  Biznes  - 
ideyalar  (yeni  növ  məhsul  istehsalı,  yeni  bazarlara  çıxış,  müəssisənin  modernləşdirilməsi, 
yeni  istehsalat  və  texnologiyaların  mənimsənilməsi  və  s.)  müxtəlif  olduğu  kimi,  biznes  - 
planların hazırlanması modelləri də fərqli olur.   
Qeyd  etdiyimiz  kimi,  biznes  -  plan  müəssisənin  istehsal  və  kommersiya  fəaliyyətinin 
bütün  əsas  aspektlərini  əks  etdirən,  qarşıya  çıxa  biləcək  çətinlikləri  təhlil  edən  və  eyni 
zamanda maliyyə - təsərrüfat məsələlərini həll etmək üçün zəruri üsullar və yollar müəyyən 
edən  müəssisədaxili  sənəddir.  Biznes  -  plan  hər  şeydən  əvvəl  müəssisənin  maliyyə 
vəziyyətinin yaxşılaşdırılması və sabitləşdirilməsi problemlərini həll etməlidir. Bu baxımdan 
biznes - planın məhz maliyyə aspektlərinin araşdırılması daha aktualdır.   
Biznes-plan menecmentin əsas və aparıcı vasitəsidir. Bu sənəddə müəssisənin fəaliyyət 
məqsədləri  və  onlara  nail  olunma  yolları  öz  əkslərini  tapırlar.  Biznes-planın  işlənməsinin 
başlıca məqsədləri aşağıdakılardır:  
- investisiya layihələrinin həyata keçirilməsi;  
- ayrı - ayrı kommersiya əməliyyatlarının reallaşdırılması;   
- qiymətli kağızların emissiyası;   
- müəssisənin inkişaf perspektivlərinin müəyyənləşdirilməsi;   
- maliyyə  sağlamlaşdırılması  və  müvəqqəti  iqtisadi  böhranlardan  çıxma.  Biznes-plan 
bazar təsərrüfatçılığı kateqoriyasıdır. O, rəqabət və azad sahibkarlıq şəraitində müəssisələrin 

---

119 
 
 
 
gəlirinin artırılmasının etibarlı vasitəsidir. Yaxşı tərtib edilmiş, elmi cəhətdən əsaslandırılmış 
biznes  -  plan  kommersiya  işinin  iştirakçıları  olan  təsisçi  -  mülkiyyətçilərə,  partnyorlara  və 
həmkarlara, investorlara, banklara, dövlət və inzibati orqanlara çox gərəklidir. Biznes - plan 
məntiqlilik,  reallıq,  perspektivlilik  və  səmərəlilik  nöqteyi  -  nəzərdən  bütün  iştirakçılara 
sahibkarlıq fəaliyyətinin təhlili və qiymətləndirilməsi üçün kifayət qədər informasiya verir. 
Cari fəaliyyətin biznes - planı üç hissədən ibarətdir:   
1.Biznesin izahlı təsviri (marketinq və istehsal bölmələri).   
2.Maliyyə  məlumatları  (balans,  maliyyə  planı,  investisiyaların  strategiyası,  kreditlərin 
əmtəə - material təminatı, sığorta və rentabelliyin hesablanması).   
3.Qoşma  sənədlər  (təşkilati  və  hüquqi  planlar,  təsis  sənədləri,  kontraktların, 
lisenziyaların sürətləri və s.).   
Biznes  -  plan  kommersiya  işinin  texniki  -  iqtisadi  əsaslandırılmasıdır.  Onun 
işlənməsinin başlıca vasitəsi smeta planlaşdırılmasıdır. Smeta qarşıdakı dövrdə müəssisənin 
ətraflı hərəkətlər proqramını müəyyən edən haqq - hesab formasıdır.  
Smetaların tərtibinin əsas məqsədləri bunlardadır:  
- cari və perspektiv planların əlaqələndirilməsində;   
- müəssisənin müxtəlif bölümlərinin fəaliyyətinin koordinasiya edilməsində;   
- istehsalın  ümumi  məqsədlərinin  detallaşdırılmasında  və  onların  müxtəlif  məsul 
işçilərə, o cümlədən bölmə rəhbərlərinə çatdırılmasında;  
- istehsalın idarə edilməsində və ona nəzarət olunmasında;   
- müəssisənin işçilərinin və rəhbərlərinin yaradıcı, məhsuldar əməyinin nəticələrinə görə 
həvəsləndirilməsində;   
- təsərrüfat fəaliyyətinin gələcək parametrlərinin müəyyən edilməsində;   
- mütəmadi  olaraq  cari  hərəkətləri,  cari  addımları  planla  tutuşdurulmasında, 
kənarlaşmaların və qeyri - qənaətbəxş işin səbəblərinin araşdırılmasında.   
Smetalar  tərtib  olunarkən  normativ,  hesablama  -  analitik,  balans,  optimallaşdırma  və 
modelləşdirmə metodlarından istifadə olunur.