Maliyyə hesabatı

Ödənilmiş nizam-namə kapitalı

Emissiya gəliri

Geri alınmış kapital (səhmlər)

Kapital ehtiyatları

Bölüşdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)

Cəmi

Yenidən qiymətləndirmə üzrə ehtiyat

Məzənnə fərqləri üzrə ehtiyat

Qanunverici-lik üzrə ehtiyat

Nizamnamə üzrə ehtiyat

Digər ehtiyatlar

1 yanvar 20X2-ci il tarixinə qalıq

x

x

(x)

x

x

x

x

x

x(x)

x

Uçot siyasətində dəyişikliklər və ya əhəmiyyətli səhvlər üzrə düzəlişlər

x(x)

x(x)

1 yanvar 20X2-ci il tarixinə düzəlişlərdən sonra qalıq

x

x

(x)

x

x

X

x

x

x(x)

x

Aktivlərin yenidən qiymətləndirilməsi

x(x)

x(x)

Məzənnə fərqləri

x(x)

x(x)

Mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınmamış gə- lirlər və xərclər

x(x)

x(x)

x(x)

Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)

x(x)

x(x)

Mülkiyyətçilərin kapital qoyuluşları

x

x

(x)

x

80

Sifariz Səbzəliyev

Mülkiyyətçilər arasında kapitalın bölüşdürülməsi (divi- dendlər)		(x)								(x)	(x)
Geri alınmış kapital (səhmlər) üzrə əməliyyatlar		(x)	x(x)	x(x)						(x)	(x)
Kapitalın maddələr arasında köçürülməsindən əvvəl 31 de- kabr 20X2-ci ilə qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x(x)	x
Kapitalın maddələr arasında köçürmələri		x	(x)		x(x)	x(x)		x(x)		x(x)
31 dekabr 20X2-ci il tarixinə qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x	x
20X2 il üzrə kapitalda dəyişikliklərin cəmi		x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)
1 yanvar 20X3-cü il tarixinə qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x(x)	x
Uçot siyasətində dəyişikliklər və əhəmiyyətli səhvlərlə bağlı düzəlişlər										x(x)	x(x)
1 yanvar 20X3-cü il tarixə düzəlişlərdən sonra qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x(x)	x(x)
Aktivlərin yenidən qiymətləndirilməsi					x(x)						x(x)
Məzənnə fərqləri						x(x)					x(x)
Mənfəət və zərər haqqında hesabatda tanınmamış gəlir- lər və xərclər						x(x)	x(x)				x(x)
Hesabat dövründə xalis mənfəət (zərər)										x(x)	x(x)
Mülkiyyətçilərin kapital qoyuluşları		x	x							(x)	x
Mülkiyyətçilər arasında kapitalın bölüşdürülməsi (divi- dendlər)		(x)								(x)	(x)
Geri alınmış kapital (səhmlər) üzrə əməliyyatlar		(x)	x(x)	x(x)						x(x)	x(x)
Kapitalın maddələr arasında köçürülmələrindən əvvəl 31 dekabr 20X3-cü il tarixinə qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x(x)	x
Kapitalın maddələr arasında köçürmələri		x	x(x)		x(x)	x(x)		x(x)		x(x)
31 dekabr 20X3-cü il tarixinə qalıq		x	x	(x)	x	x	x	x	x	x	x
20X3 il üzrə kapitalda dəyişikliklərin cəmi		x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)	x(x)

81

VI FƏSİL. PUL VƏSAİTLƏRİNİN HƏRƏKƏTİ HAQQINDA HESABAT

1. Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın təyinatı və məqsədləri

2. 
   Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın qurulmasının məntiqi ardıcıllığı
   

3. Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın məzmunu

4. 
   Pul vəsaitlərinin axını və onların təsnifatı
   

5. Əməliyyat fəaliyyətindən alınan pul vəsaitlərinin hərəkitinin hesablanması metodları

1. 
   Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın təyinatı və məqsədləri
   

Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat maliyyə hesabatlarının başlıca formalarından biridir. Hesabatın bu formasında hesabat dövründə müəssisənin pul vəsaitlərinin mədaxil və məxaric olmaları haqqında informasiyalar cəmlənir. Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat balans hesabatını, eləcə də mənfəət və zərərlər haqqında hesabatı tamamlayır. Ba- lans hesabatı müəssisənin müəyyən vaxt kəsiyinə (uçot dövrünün sonu) maliyyə vəziyyətini, pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat isə maliyyə hesabatının komponentlərindən birisi sayılan pul vəsaitlərinin hərəkətində baş verən dəyişiklikləri əks etdirir. Mənfəət və zərərlər haqqında hesabat müəssisənin müəyyən dövr ərzində fəaliyyətinin nəticələrini qeydə alır. Bu fəaliyyət isə özlüyündə pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatda pul vəsaitlərinin hərəkətindəki dəyişiklikləri əks etdirən əsas amildir. Pul vəsait- lərinin hərəkəti haqqında informasiyalar istifadəçilərə müəssisənin fəaliy- yətinə qiymət vermək baxımından çox faydalıdır. Adı çəkilən hesabat formasının müəssisənin maliyyə yığcamlığına qiymət verilməsində də çox böyük əhəmiyyəti qeyd olunmalıdır.

Maliyyə yığcamlığı dedikdə, pul vəsaitlərinin xeyli hissəsinin müəs- sisə tərəfindən generasiyası başa düşülür. Daha dəqiq desək, həmin pul vəsaiti vasitəsilə ona olan gözlənilməz tələbata vaxtında reaksiya verilməsi nəzərdə tutulur.

Ötən dövrlər ərzində pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında informa- siyalar bütün hallarda maliyyə yığcamlığına qiymət verilməsində mühüm rol oynayır. Pul vəsaitlərinin axını nə qədər çox olarsa, müəssisənin iqtisadi şəraitdə yaranan əlverişsiz dəyişikliklərə dözə bilmək qabiliyyəti daha yüksək olur.

Bəzi investorlar və kreditorlar belə hesab edirlər ki, pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat müəssisənin gəlirlərinin “keyfiyyətinə” qiymət vermək baxımından da faydalıdır. Hesablama metodu ilə uçot aparıldıqda gəlirlərin müəyyənləşdirilməsi prosesində aparılan hesablamalar, gələcək hesabat dövrlərinə aid edilən məbləğlərin əks etdirilməsi, eləcə də bölüş- dürmə və qiymətləndirmə ilə əlaqədar çoxsaylı mühasibat müxabirləşmə- lərinin tərtib olunmasını tələb edir. Belə düzəlişlər və prosedurlar gəlirlərin müəyyənləşdirilməsi prosesində daha çox subyektivliyə gətirib çıxarır. Subyektiv hallar isə bütün hallarda maliyyə hesabatından istifadə edənləri razı salmır. Bir çox istifadəçilər müəssisənin fəaliyyətinə xalis mənfəətlə müqayisədə, əsas fəaliyyətdən alınan pul vəsaitlərinin hərəkəti vasitəsilə daha obyektiv qiymət verməkdə israrlıdırlar. Belə istifadəçilərin nöqteyi- nəzərlərinə görə bu göstərici nə qədər yüksəkdirsə, gəlirlərin “keyfiyyəti” də bir o qədər yüksəkdir. Məhz buna görə də uçotun beynəlxalq praktikasında pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatın tətbiqinə ciddi fikir verilir. Pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat müəssisənin maliyyə vəziyyəti haq- qında hesabatı əvəz etməklə yaranmışdır. Maliyyə vəziyyətində dəyişiklik- lər haqqında hesabat uzun illər ərzində müəssisə vəsaitlərinin mənbələri və istifadəsi haqqında informasiyaları əks etdirən məcburi hesabat forması hesab olunurdu. Maliyyə vəziyyətində dəyişikliklər haqqında hesabat hazırladıqda müəssisələr, fondları necə bir dövriyyə kapitalı kimi (dövriyyə aktivləri çıxılsın cari öhdəliklər), yaxud pul vəsaitləri kimi müəyyənləşdir- məkdə tam müstəqilliyə malikdirlər. Əvvələr əksər müəssisələr hesabatı hazırladıqda dövriyyə kapitalına istinad edirdilər. Bu bir faktdır ki, belə bir format istifadəçilərin əksəriyyətini razı salmırdı və onlar təqdimatın pul formatına keçilməsində icrarlı idilər.
Hal-hazırda MHBS-na uyğun surətdə Azərbaycanda hazırlanılan pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat maliyyə hesabatlarının əsas forma- larından biri hesab olunur. Bu hesabat forması maliyyə hesabatlarının təqdim edildiyi hər bir hesabat dövründə tərtib olunmalıdır. Bundan başqa,

həmin hesabatın dəstinə mühasibat balansı, mənfəət və zərərlər haqqında hesabat, kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabat, uçot siyasəti və izahlı qeydlər də daxildir. Sadalanan bütün hesabat formaları biri-birilə qarşılıqlı əlaqədar olub, biri-digərini tamamlayır. Lakin müxtəlif hesabat formaları müəssisənin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin müxtəlif aspektlərini təsvir edir və bir məqsəd daşıyır: maliyyə hesabatlarının istifadəçilərinə iqtisadi qərarların qəbulu üçün daha dolğun informasiyalar vermək.

Beləliklə, pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat həm daxili, həm də kənar istifadəçilər üçün maraq doğuran informasiyaların verilməsində çox böyük rol oynayır. Bilavasitə onun göstəricilərinin köməyilə aşağıdakı- lara qiymət vermək mümkündür:

• 
  müəssisə pul vəsaitlərini necə yaradır və istifadə edir?
  
• 
  müəssisə kifayət qədər pul vəsaitlərini qazanmağa qabildirmi?
  
• 
  müəssisə malik olduğu pul vəsaitləri ilə özünün öhdəliklərini ödəyə bilərmi?
  
• 
  müəssisə səhmdarların dividendlərini verə bilərmi?
  
• 
  müəssisə özünün malik olduğu pul vəsaitləri ilə ilbəil dəyişən şəraitə uyğunlaşa bilərmi və s.?
  

Qeyd olunanlardan başqa, hesabatda verilən informasiyalar müəssi- səyə əlavə maliyyələşdirmələrin cəlb edilməsi və digər dividend siyasəti aparmağın zəruri olub-olmaması nöqteyi-nəzərindən də çox maraqlıdır.

2.