Maliyyə hesabatı

Hesablama qiymətlərində dəyişikliklərin perspektiv tətbiqi dedik- də, hesabat və gələcək hesabat dövrləri ərzində hesablama qiymətlərinə təsir göstərən düzəlişlərin tanınması başa düşülür.
Hesablama qiymətlərində dəyişikliklərin perspektiv tanınması yalnız hesabat dövrünə toxuna bilər. Bu halda düzəlişə yalnız hesabat dövrünün mənfəəti, yaxud zərəri məruz qalır. Əgər dəyişiklik təkcə hesabat gös- təricilərinə deyil, sonrakı dövrlərin göstəricilərinə də təsir göstərirsə, onda düzəlişlər toxunulan bütün dövrlərin göstəricilərinə aid edilir.
Misal. Müəssisənin balansında 300 min manat məbləğində debitor borcu qeydə alınmışdır. Belə bir etibarlı informasiya mövcuddur ki, debi- torun ödəmə qabiliyyəti yoxdur və o, müflisləşmə proseduru elan edə bilər. Belə bir borcu hesabat dövrünün zərəri kimi tanımaq lazım gəlir. Sonrakı hesabat dövrlərinə və əvvəlki hesabat dövrlərinə düzəlişlər təsir göstərmir.
Şübhəli borclar üzrə xərclərin tanınması belə əks etdirilir: D-t «Şübhəli borclar üzrə xərclər» ( 300 min manat)
K-t «Debitor borcları» (300 min manat).
Misal. Müəssisə istehsalat avadanlıqlarını istismar edir. Onun istismar müddəti 10 ildir, amortizasiya dəyəri isə 800 min manatdır. Amortizasiya üçün bərabər hesablama metodu tətbiq edilmişdir. Birinci iki il üçün amortizasiya hesablanmışdır:
1-ci il üçün - 80 min manat; 2-ci il üçün - 80 min manat.
Bazarda daha müasir avadanlığın peyda olması nəticəsində istismar edilən avadanlığın faydalı istifadə müddətində dəyişiklik aparılmasına qərar verilmişdir. Daha konkret desək, avadanlığın faydalı istifadə müddəti istismara verildiyi andan dörd il müəyyənləşdirilmişdir. Bu halda amorti- zasiya olunan dəyər 640 min manat təşkil edir (800 min – 80 min – 80 min). Sonrakı dövrlərdə amortizasiya məbləği belə olacaq:
3-cü il - 320 min manat; 4-cü il -320 min manat.

Əsas vəsaitlərin faydalı istifadəsinin qiymətləndirmə müddətinin də- yişilməsi hesabat və sonrakı dövrlərin mənfəət və zərər göstəricilərinə təsir göstərir.

Əgər dəyişiklik qiymətləndirmənin əsasına toxunursa bu hesablama qiymətində deyil, uçot qiymətində dəyişiklik deməkdir. Belə halda uçot siyasətindəki, yaxud hesablama qiymətindəki dəyişikliyi bir-birindən fərq- ləndirmək çox çətindir. Bütün hallarda dəyişiklik hesablama qiymətindəki dəyişiklik kimi təsnifləşdirilir. Uçot siyasətindəki dəyişikliklə hesablama qiymətindəki dəyişikliyin prinsipial fərqi bundadır ki, birinci retrospektiv, ikinci isə perspektiv qaydada tətbiq olunur. Əsas vəsaitlərin və qeyri-maddi aktivlərin uçotu ilə bağlı standartlar istisnalıq təşkil edir.
Misal. Müəssisə, mülkiyyət hüququnda əsas vəsait obyektlərinə ma- likdir. Əsas vəsaitlərin qiymətləndirilməsi onlar tanındıqdan sonra ilkin dəyərlə həyata keçirilmişdir. Hesabat dövründə müəssisə qymətin dəyişdiril- məsi və yenidən qiymtləndirmə dəyəri üzrə metodun tətbiqi haqqında qərar qəbul etmişdir. Qəbul edilən qərar 11№-li «Uçot siyasəti, uçot qiymət- lərində dəyişikliklər və səhvlər» adlı MMUS-a uyğun olaraq, uçot siya- sətindəki dəyişiklik hesab olunmur. Bu qərar 7№-li «Torpaq, tikili və ava- danlıqlar üzrə» adlı MMUS-a uyğun olaraq, yenidən qiymətləndirmə kimi nəzərə alınır.
Müəssisə maliyyə hesabatında uçot qiymətində baş vermiş dəyişiklik- lərin xarakterini və məbləğini açıqlamalıdır. Eyni zamanda dəyişikliyin he- sabat dövrünün və sonrakı dövrlərin göstəricilərinə təsiri də qeydə alınma- lıdır (əgər belə bir təsir mövcuddursa). Dəyişikliyin təsirini qiymətlən- dirmək mümkün olmazsa, onda müəssisə bu faktı hökmən göstərməlidir.
Maliyyə hesabatının hazırlanması zamanı səhvlər müxtəlif səbəblər üzündən baş verə bilər (məsələn, riyazi hesablamalarda səhvlər, informa- siyaların təhrif edlməsi, düşünülmüş şəkildə aldatmaq, diqqətsizlik və i.a.).
Əgər maliyyə hesabatında əhəmiyyətli səhvlər, yaxud əhəmiyyətli olub-olmamasından asılı olmayaraq, düşünülmüş şəkildə yol verilən səhvlər olduqda, bu hesabat etibarlı sayıla bilməz və MHBS-na uyğun gəlmir.
Əhəmiyyətli səhvlər dedikdə, istifadəçilər tərəfindən iqtisadi qərarla- rın qəbuluna təsir göstərə bilən informasiyaların təhrif olunması başa düşülür.

Əgər səhvlər cari dövrdə aşkara çıxarılmışdırsa, onlar maliyyə hesa- batı təsdiq və təqdim edilənədək düzəlişə məruz qalmalıdır. Əhəmiyyətli səhvlər sonrakı dövrlərdə aşkarlandıqda, onlar birinci maliyyə hesabatında retrospektiv qaydada düzəldilməlidir. Birinci maliyyə hesabatı səhvlər dü- zəldiləndən sonra buraxılır. Bu halda retrospektiv yenidən hesablama həyata keçirilir.

5.