Ma’lumotlar bazasining maqsad va vazifalari

65) Relatsion algebra
Har bir ma'lumotlar bazasida o'z amallar to'plami mavjud. Ushbu amallar ma'lumotlar bazalarini bir holatdan boshqasiga o'tkazadi. Har bir amal ma'lumotlarni tanlash (seleksiya) va tanlangan ma'lumotlarda bajariladigan amallarni o'z ichiga oladi. Relatsion ma'lumotlar bazasining nazariy asosi - bu to’plamlar nazariyaga asoslangan va munosabatlar bo'yicha maxsus operatsiyalarni hisobga oladigan relyatsion algebralar va matematik mantiqqa asoslangan relyatsion hisoblardir. Relatsion bazaning ma'lumotlarini boshqarish uchun munosabatlar nazariyasining operatsiyalari qo'llaniladi.
O'zaro munosabatlarni qayta ishlash operatsiyalarining o'ziga xos xususiyati shundaki, ulardagi protsedura bir-biriga bog'lanmagan, balki munosabatlar: har bir operatsiyaning kirishida bir yoki ikkita munosabatlar qo'llaniladi va operatsiyalar natijasi yangi munosabatlardir. Relatsion ma'lumotlar bazasini har qanday qayta ishlashning ma'nosi mavjud munosabatlarni yangilash yoki yangisini yaratishdir va ma'lumotlar bazasiga har qanday so'rovning natijasi tanlash shartlarini qondiradigan yangi munosabatlarni qurishdir.
Relyatsion modelni ishlab chiqishda E. Kodd munosabatlarni operandlar sifatida ishlatadigan va natija sifatida munosabatlarni qaytaradigan relyatsion algebrani kiritdi. U sakkizta amalni o'z ichiga oladi:
• to'plamlar ustidagi an'anaviy amallar: birlashma, kesishma, ayirma, dekart ko’paytma;
• maxsus relyatsion amallar - tanlash, proyeksiyalash, ulash, bo’lish.
Relyatsion algebra haqida gapirganda, biz yopiq bo'lish xususiyatini e'tiborsiz qoldirolmaymiz. Bu munosabatdagi relyatsion amal natijasi ham munosabat bo'lishi yotadi. Shuning uchun bitta amalning natijasi boshqasiga kirish sifatida ishlatilishi mumkin. Shunday qilib, ichki biriktirilgan ifodalardan foydalanish mumkin.
66-67) Birlashma Kesishma Ayirma
Berilgan ikkita munosabatdan biriga va ikkalasiga ham tegishli bo’lgan kortejlardan iborat yangi munosabatni qaytaradi.
Munosabatlar uchun ikkita bir xil kortej bo'lishi mumkin emasligi sababli, birlashma jarayoni dublikatlarni olib tashlaydi. Agar bu A va B birlashtirilgan munosabatlarda to'liq mos keladigan kortejlar uchrashadigan bo'lsa, yangi munosabatlar tanasini tashkil etadigan kortejlar to'plami to'liq mos keladigan elementlarni o'z ichiga olmaydi. Natija darajasi dastlabki munosabatlar darajasiga teng bo'ladi va kardinallik dastlabki munosabatlar kardinallari yig'indisidan oshmaydi.
Relyatsion amallarni yozish qoidalari adabiyotlarda turlicha ifodalangan. Birlashma yozish uchun, qoida tariqasida, ikkita belgidan biri ishlatiladi:

UNION
Ushbu yozuv shakllarining birinchisi to'plam nazariyasida qo'llanilganiga o'xshash, ikkinchisi ma'lumotlar bazasi so'rovlari tillarida ishlatiladigan yozuvlarga yaqinroq.
Kesishma. (∩). Bir vaqtning o’zida ikkala munosabatga ham tegishli bo’lgan barcha kortejlardan iborat yangi munosabatni qaytaradi. Kesishma quyidagicha tarzida ifodalanadi:

INTERSECT
Kesishma natijasining kardinal raqami A va B munosabatlarning kardinallik qiymatining eng kichigidan ko'p bo'lmaydi, daraja esa dastlabki munosabatlar darajalariga teng.