Mamleketlik universiteti jumanov m. A



Yüklə 3,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə94/306
tarix07.01.2024
ölçüsü3,96 Mb.
#205745
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   306
ekologiya. jumanov m.a (2)

0
,
01
- l,
02
g/sm
3
qa, 
tenizlerde ushirasatuginlari bolsa 1,03-1,06 g/sm
3
qa ten. 
Organizmlerde salistirma awirliqtm kemeyiwi, olardagi awn


siiyek skeletlerinin redukciyalaniwi apiwaydasiwi esabman 
boladi. Kopshilik radiolyariyalardm uzm jinishkeliginin ishi bos, 
olar nayga uqsaydi, denesi jenil boladi.
Suw astindagi substratqa jabisip jasawshi organizmlerge 
bentoslar 
delinedi. Olardin denesinin tomengi bolimi llay, 
taslarga birikken bolsa, denenin tiykargi bolimi suw massasi 
ishinde boladi: bunday toparlarga jip siyaqli, lenta siyaqli, jasil, 
qomr suw otlan ham gulli osimliklerdin ayinm wakilleri kiredi.
Bentos haywanlar turli toparlarga bolinedi, yagmy aymm 
bentos haywanlar waqti-waqti menen bir-jerden ekinshi jerge 
koship jiiredi, bularga krablar, osminoglar, teniz juldizlan, kiredi. 
Basqa topar haywanlar bir jerde llay yamasa tas ustinde jasaydi, 
bul sedentar organizmlerge mollyuskalar, teniz kirpileri kirse, 
ushinshi toparga substratqa jabisip jasaytugm sessil organizmler - 
gubkalar, mshankalar, korallar misal boladi. Bentos organizmler 
fitobentos
ham 
zoobentos
toparma bolinedi.
«Perifiton» 
termini 1924-jili A.L.Benning tarepinen ilimge 
kiritilgen: perifitondi payda qiliwshi osimlikler (kopshilik suw 
otlan, ayinm gulli osimlikler) ham haywanlar, kemeler, qayiqlar, 
suwga batip turgan temir, agash listinler, qamis, terek deneleri, 
shaqalan ustinde osedi ham jasaydi. Basqasha aytqanda suwga 
batip turgan oli ham tiri narseler ustinde rawajlangan 
organizmlerge perifiton osimlik ham haywanlar dep ataladi.
Bentos ham perifiton organizmlerdin belgili biotopqa jaylasip 
tunwma bir qansha kiishler, sirtqi ortahq faktorlan tasir qiladi. 
Maselen, suwdih, haywanlardin hareketi, gravitacion kiishler, suw 
qaddinin koterilip, paseyip tunwi, suwda keme ham qayiqlardin 
jiiziwi, tolqmlar sebep boladi.
Suw astindagi zatlarga jabisip rawajlamw kopshilik 
osimliklerge, gubkalar, ishek quwislilar, qurtlar, mollyuskalar 
ham iyne terililerge tan. Bul haywanlar toparlannin ayirimlari 
daydi qazip, denelerindegi har-qiyli osimteler jardeminde llayga 
jabissa, ayirimlari daryalarda day, llay ishindegi taslar ustinde, 
llayda tiysheler payda qilip, solardin ishinde jasaydi.
Suw astindagi bentos organizmlerdin kopshiligi suw arqah 
kelgen llaylar astinda qahp nabit boladi. Biraq kopshilik bentos 
haywanlar llay listine koteriliw joli menen llay astmda qaliwdan
154


snqlanadi. Paqalshalar jardeminde teniz liliyalari, llay ustinde 
kotcrilip turadi: ilayga ham taslarga jabisip osetugm osimliklerdin 
lc/. osiwi olardi llay basiwdan saqlaydi.
Bentos organizmlerdin hareketi olar jaylasqan biotop (day, 
i|um, tas, keme ham basqa) hareketine baylanisli. Qatti ortaliq 
liislardan payda boladi ham olar ustinde organizmler bekkem 
jaylasadi, tez ham jaqsi hareket qiladi.
Hay qansha bos bolsa, oran ustinde organizmlerdin turiwi 
qiyin, suw juwip ketedi. Biotoptin har qiyhligina qarap bentos 
organizmlerdin ulken ham kishiligide tiirlishe boladi.
Kopshilik bentos haywanlar juwmp yamasa sekirip, 
siiyretilip, 
tirmasip hareket qdadi. 
Bentos 
haywanlardan 
kamchatka krabi bir jerden ekinshi jerge otiwde saatma 2 km jol 
basadi. Ol juredi ham juwiradi.
Bentos haywanlardin tarqaliwi ham migraciya qdiwmda suw 
astindagi llaydin juwilip, jiizlep ham mmlap km ge suw agimi 
menen alip ketiliwi sebepli haywanlar gorizontal migraciya qiladi. 
Misali, krevetkelar, krablar, omarlar, langustlar aziqlamw ushm 
daryamn joqari agimma, kobeyiw ushm bolsa daryadan tenizge 
tusedi. Suw agimi menen bir jerden juwilip, ekinshi jerge banp, 
dayga, tasqa, osimlik iistine omalasadi.
Tmish turatugm suw hawizlerinde (hawiz, kol, suw 
saqlagish) bentos organizmler suw betine juzip shigadi ham 
belgili waqit suw qatlammda bolgannan keyin qaytip suw astina 
tusedi, bentos jagdayma otedi. Daryalarda plankton ham bentos 
organizmler aralasip ushirasadi.
Suw ortaligmdagi jane bir ekologiyahq topar-nekton bolip, 
bul toparga kiriwshi organizmler juda tez juzip, suwdm agiw 
kushine qarsi hareket qila aladi. Bul toparga bahqlar, kalmarlar, 
delfinler, akulalar kirip, olardm torpedo reaktiv korinisindegi 
duzilisi ham hareketi, bulshiq etleri suwdin turli qatlamlarmda 
jasawga iykemlesken.
Suw betinin ozine tan tartilganhgi, ol jerde amawh jasaw 
ortaligimn payda boliwma sebepshi boladi. Suw betinin 
tartilganhgi suw molekulalarmm bir-biri menen baylamsi ham 
olardm tartiliwman kelip shiqqan.
155


Suw betinin tartilganligi ozine tan tirishilik ortaligi 

Yüklə 3,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   90   91   92   93   94   95   96   97   ...   306




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin