Marcin Błaszczyk Biologia I genetyka

piramida biomasy, która uwzględnia biomasy (a nie energię) na 
poszczególnych poziomach, oraz piramida ilościowa, opisująca liczbę 
organizmów danego poziomu. 
4.3. Modele współżycia pomiędzy organizmami 
Symbioza to rodzaj współżycia, w którym obydwa organizmy odnoszą 
korzyść (mutualizm) lub czerpanie korzyści przez jeden gatunek kosztem 
drugiego, jednak bez wyrządzania mu szkody (komensalizm). 
Allelopatia polega na wpływaniu na inne organizmy poprzez 
wydzielane substancje: toksyczne (antybiotyki) lub pożądane (allelopatia 
grzybów i drzew). 

---

116 
Amensalizm to rodzaj niekorzystnego oddziaływania jednego gatunku 
na drugi, w którym pierwszy nie osiąga korzyści, a drugi traci. 
Przykładem jest wspomniana allelopatia grzybów – pędzlaka wydzielającego 
antybiotyki, wyniszczające również organizmy obojętne dla grzybów. 
 
Konkurencja to rodzaj antagonistycznego współżycia, w którym 
organizmy walczą ze sobą o te same, ograniczone zasoby środowiska, o tę 
samą niszę ekologiczną. Można mówić o konkurencji wewnątrz-
gatunkowej i międzygatunkowej. Najostrzejsza konkurencja to 
konkurencja wewnątrzgatunkowa, ponieważ konkurujące organizmy mają 
dokładnie te same potrzeby, zatem rywalizują ze sobą o wszystkie 
zasoby, zawsze. Konkurencja może być bezpośrednia lub pośrednia. 
Drapieżnictwo charakteryzuje wykorzystywanie innych, żywych 
organizmów heterotroficznych jako pokarmu, prowadzące do ich śmierci. 
Pasożytnictwo polega na czerpaniu korzyści przez jeden gatunek 
kosztem drugiego. Pasożyt odżywia się kosztem żywiciela, często 
prowadząc do jego choroby – np. zatrucia metabolitami czy uszkodzenia 
tkanek. Jednak w interesie pasożytów leży utrzymanie żywiciela przy 
życiu – tylko tak długo jak on żyje, mają zapewnione odpowiednie 
warunki bytowania. Dlatego choroby pasożytnicze rzadko prowadzą do 
bardzo poważnych objawów i do śmierci żywiciela. 
Można mówić o pasożytach zewnętrznych (w przypadku żywiciela-
człowieka to np.: komar, pchła, wesz, świerzbowiec, kleszcz, pijawka 
itd.) lub wewnętrznych (tasiemiec, glista, owsik, motylica, włosień itd.). 
Taki tryb życia wiąże się ze specyficznymi przystosowaniami – 
oczywiście jak każdy inny, ale tu przystosowania są wyjątkowo 
charakterystyczne i daleko idące. Pasożyty zewnętrzne muszą wykształcić 
odpowiednie aparaty gębowe umożliwiające penetrację skóry i pobieranie 
– najczęściej – krwi żywiciela. Pasożyty wewnętrzne – aparaty służące 
utrzymaniu się w tkankach żywiciela lub jego przewodzie pokarmowym. 
Z kolei uwstecznieniu mogą ulec przewody pokarmowe pasożytów, 
ponieważ pobierają one jeden konkretny rodzaj łatwostrawnego pokarmu 
lub wręcz gotowe, strawione pokarmy w jelicie. Nie ma wtedy 
konieczności budowania własnego, skomplikowanego przewodu pokar-
mowego i syntezy wielu enzymów trawiennych. Ponadto, w przypadku 
pasożytów wewnętrznych, uwstecznieniu mogą ulec niektóre narządy 
zmysłów czy ruchu.

---

117 
Wyróżnić można także pasożytnictwo względne i bezwzględne, 
w zależności od tego, czy taki tryb życia jest konieczny dla organizmu, 
czy nie. Jeden pasożyt może mieć wielu żywicieli, inne są ściśle 
przystosowane do żywiciela konkretnego gatunku i nie mogą bez niego 
egzystować. Jeszcze inne w swoim cyklu rozwojowym wymagają kolejno 
kilku konkretnych żywicieli pośrednich, w których przechodzą kolejne 
przeobrażenia, oraz żywiciela ostatecznego, w organizmie którego się 
rozmnażają. 
W szerszym rozumieniu pasożytami są też np. mikroorganizmy 
chorobotwórcze, infekujące żywicieli. 
Najczęściej występującymi w naszym klimacie pasożytami zewnętrznymi 
człowieka, powodującymi problemy kosmetyczno-dermatologiczne, są 
między innymi:
 świerzbowiec (Sarcoptes), należący do rzędu roztoczy i gromady 
pajęczaków, wywołuje chorobę zwaną świerzbem. Wyróżniają go 
niewielkie rozmiary – poniżej 0,4 mm. Pasożytuje w naskórku, samica 
drąży w nim długie tunele i w nich składa jaja. Wykluwające się z nich 
larwy żywią się komórkami naskórka. Choroba wiąże się z uporczywym 
świądem, a najbardziej oczywistym objawem są widoczne z zewnątrz 
kanały w naskórku, początkowo różowe, potem, w miarę wypełniania 
się odchodami roztoczy – ciemniejące. Zajęte są najczęściej boczne 
powierzchnie palców, czasem okolice pępka, narządów płciowych, 
brodawek sutkowych,
 nużeniec (Demodex) jest – podobnie jak świerzbowiec – roztoczem, 
również o rozmiarach nieprzekraczających 0,3-0,4 mm. Jego siedliskiem 
są torebki włosowe i gruczoły łojowe. U ludzi zakażenie nużeńcem jest 
bardzo częste, nosicielami tych roztoczy może być nawet 50% 
dorosłych osób, a 65% starszych. Nieco mniej narażone są dzieci, ze 
względu na mniejszą produkcję sebum, czyli wydzieliny gruczołów 
łojowych. W wyjątkowych sytuacjach dochodzi do demodeciodozy – 
gwałtownego namnożenia się nużeńca. Przebieg choroby jest lekki, 
jednak w zależności od rozmiarów zakażenia obserwuje się świąd, 
utratę włosów, oraz zmiany rumieniowo - grudkowo - guzkowe, 
zwłaszcza w obrębie twarzy (nos, policzki),
 pchła (Aphaniptera) jest owadem o wielkości dochodzącej do 6 mm, 
żywiącym się krwią. Składane na skórze nosiciela jaja spadają na 
ziemię, larwy po wykluciu się zamykają się w kokonach, z których 
uwalniają się jako dorosłe osobniki, jeśli poczują wibracje i ciepło 
potencjalnego żywiciela. Najpoważniejszym problemem związanym 

---

118 
z pchłami jest możliwość roznoszenia przez nie różnych chorób, np. 
dżumy, wąglika, tularemii, riketsji gorączki śródziemnomorskiej itd.,
 wesz (Pediculus), to owad wywołujący wszawicę. Wszy pasożytują na 
owłosionej skórze ciała. Wyróżnia się dwa gatunki powodujące 
wszawicę  wesz ludzką i wesz łonową. Jaja wszy, noszące nazwę 
gnid, są składane przez nią u nasady włosa. Sama wszawica nie jest 
poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia, jednak wszy przenoszą 
niebezpieczne dla człowieka choroby, np. tyfus plamisty, dżumę, dur 
powrotny,
 pluskwowate (Cimicidae), żywiące się krwią ssaków i ptaków owady 
dorastające do 4-5 mm, bytujące w otoczeniu człowieka, przyciągane 
wydalanym CO
2
oraz ciepłem, 
 komary (Culicidae) to owady należące do muchówek. Znanych jest 
około 3
500 gatunków komarów. Samce komarów odżywiają się 
nektarem kwiatów, samice – krwią. Przywabia je CO
2
, ciepło, 
składniki potu (kwas mlekowy). Ze względu na wstrzykiwanie 
odrobiny śliny w czasie pożywiania się, mogą występować odczyny 
zapalne w miejscu ich ukąszenia, podobnie jak w przypadku innych 
żywiących się krwią pasożytów. W cieplejszych strefach klimatycznych 
komary przenoszą liczne choroby zakaźne, m.in. malaria, żółta febra, 
wirusowe zapalenie mózgu, filarioza, 
 kleszcze (Ixodoidea) należą do pajęczaków i roztoczy. Jest ich około 
1
000 gatunków. Samice dorastają zwykle do 3-4 mm, samce do 2,5 
mm. Cykl rozwojowy kleszcza trwający 2 lata, obejmuje postać larwy, 
nimfy i imago. Na każdym z tych etapów kleszcz musi jeden raz 
pożywić się krwią. Podobnie, jak w przypadku innych pasożytów 
żywiących się krwią, największym zagrożeniem jest przenoszenie 
przez nie chorób zakaźnych, np. borelioza, kleszczowe zapalenie 
mózgu, tularemia, dur powrotny, itd. 
W przypadku pasożytów odżywiających się krwią, oprócz możliwości 
przenoszenia chorób zakaźnych, zagrożeniami mogą być również alergie 
oraz w skrajnych przypadkach znaczna utrata krwi i anemia. 

---

119