A
1
a
1
A
2
a
2
Qizg’ish
A
1
a
1
a
2
a
2
Och qizil
A
1
a
1
A
2
A
2
Qizil
A
1
a
1
A
2
a
2
Qizg’ish
a
1
a
1
A
2
A
2
Qizg’ish
a
1
a
1
A
2
a
2
Och qizil
a
1
a
1
A
2
a
2
Och qizil
A
1
a
1
a
2
a
2
Och qizil
a
1
a
1
A
2
a
2
Och qizil
a
1
a
1
a
2
a
2
Oq
Ma’rupov Akmaljon Akbarovich
Nokumulyativ polimeriya – Genotipdagi dominant allel bo`lmagan genlarning soni nechta
bo`lishiga qaramay, ularning bir fenotipi va F
2
da ikki juft allel bo`lmagan dominant genlar belgini
keltirib chiqarganda xima-xillik 15:1, uchta allel bo`lmagan dominant genlar ta`sirida belgilarni
rivojlanishida 63:1 sxemada bo`ladi. Masalan achambitida.
Polimeriyada quyidagi nisbatlar kuzatiladi: 1:4:6:4:1. Agar belgilning rivojlanishi uch xil dominant allel
bo`lmagan genlarning ta`sirida amalga oshsa, F
2
da fenotip 1:6:15:20:15:6:1 sxemada xilma-xillik
beradi.
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN MASALALAR
1. Xirzutum turiga mansub g`o`za chigitining mikropile qismidagi tuklar dominant Ft
1
Ft
1
Ft
2
Ft
2
genlarga bog`liq. Agar genotipda dominant gen 4 ta bo`lsa, tuk normal, 3 tasi normadan oz, 2 ta bo`lsa
oraliq, bitta bo`lsa juda oz bo`ladi. Bu genlar resessiv holatda bo`lganda chigitda tuk rivojlanmaydi.
Mikropile qismi normal va tuksiz chigitli g`o`za navlari o`zaro chatishtirilsa, F
1
va F
2
da duragay
formalarning genotipi va fenotipi qanday bo`ladi? A) ulardan nechtasida chigit tuki normal? B)nechtasi
tuksiz? V) agar F
1
duragaylar tuksiz chigitli formalar bilan qayta chatishtirilsa, F
b
da nechta fenotipik va
genotipik sinf hosil bo`ladi?
2. Makkajo`xorining so`tasi 20 va 8 sm uzunlikda bo`lgan ikkita navi chatishtirilgan. Agar har bir
dominant gen sotaning 5 sm, resessiv gen 2 sm uunligini namoyon etsa, u holda : a) F
1
da sotaning
uzunligi qancha bo`ladi? B) 3 ta dominant genli formalar F
2
dagi 960 ta o`simlikdan necha qismini
tashkil etadi?
3. Quyonlarning baron zoti quloq suprasining uzunligi 28 sm, boshqa zotniki 12 sm gat eng. Agar quloq
suprasining uzunligi ikki juft dominant genga bog`liq , deb faraz etsak va Baron zotining genotipi D
1
D
1
D
2
D
2
, ikkinchi zotniki d
1
d
1
d
2
d
2
bo`lsa, ularni o`zaro chatishtirish bo`yicha olingan F
1
duragaylarning
quloq suprasi necha sm bo`ladi?
Agar F
1
duragay quyonlarning urg`ochi va erkagi o`zaro chatishtirilsa, F
2
da: a) nechta genotipik; b)
nechta fenotipik sinf hosil bo`ladi? v) quyonlardan necha qismininbg quloq suprasi xuddi Baron
zotinikidek uzun bo`ladi?
4. Polimer gen alternative belgilarning fenotipda namoyon bo`lishi ham tartibga soladi. Bu holda
nokumulyativ nasldan-naslga o`tish prosessi amalgam oshadi.
Izoh. Tovuqlar oyog`ida pat bo`lishi ikkita polimer nokumulayativ genga bog`liq. Agar ulardan bittasi
genotipda bo`lsa, tovuq oyog`ida pat hosil bo`ladi. Agar polimer genlar ressesiv holatda bo`lsa, pat
rivojlanmaydi.
Oyog`ida pati yo`q tovuq oyog`ida pati bor xo`roz bilan chatishtirilgan. F
1
da 120 ta va F
2
da 1125 ta
tovuq va xo`roz olingan: a) F
2
dagi nechta tovuq va xo`rozning oyog`ida pat bor? B) nechtasida pati
yo`q? v) bir xil genotipga ega, oyog`ida pati bor F
2
tovuq va xo``rozlar o`zaro chatishtirilsa, ulardan
necha xili F
3
da ajralmaydi?
5. Bug`doyda A
1
a
2
genlar bahorilik xususiyatini , a
1
a
2
genlar esa kuzgilik xususiyatini namoyon qiladi.
A
1
A
1
A
2
A
2
genotipga ega formalada bahorilik xususiyati , a
1
a
1
a
2
a
2
genotipli formalarda kuzgilik
kuchli ifodalangan bo`ladi. Quyidagicha chatishtirishdan olingan formalada genotip va fenotipni
aniqlang:
a) A
1
A
1
A
2
A
2
X a
1
a
1
a
2
a
2
b) A
1
A
1
a
2
a
2
X a
1
a
1
a
2
a
2
v)A
1
a
1
a
2
a
2
X a
1
a
1
A
2
a
2
6. Odamda bo`yning uzunligi kumulyativ polimer genlarning o`zaro ta`siri tufayli nasldan-naslga o`tadi.
Agar muhitning o`zaro ta`siri e`tiborga olinmasa, u holda bunday genlarni A
1
A
1
A
2
A
2
A
3
A
3
va a
1
a
1
a
2
a
2
a
3
a
3
bilan ifodalash mumkin. Agar odamning biror populyatsiyasida barcha genlar dominant bo`lsa,
bo`yi 180 sm, barcha genlar ressesiv bo`lgan taqdirda bo`y 150 sm gat eng bo`ladi: a) 3 ta gen bo`yicha
geterpzigota odamlarda bo`yning uzunligi qancha bo`ladi? b) past bo`yli ayollar o`rtacha bo`yli erkakka
turmushga chiqqan va 4 ta farzand ko`rgan. Ularning bo`yi 165 sm, 155 sm 150 sm. Ayol va erkakning
genotipini va boyining uzunligini aniqlang.
Ma’rupov Akmaljon Akbarovich
7. Odam terisining rangi ikki xil gen bilan belgilanadi. BBCC genotipli odamlarning terisi qora, bbcc
genotipli odamniki oq rangda bo`ladi. Genotipda 3 ta dominant gen bo`lsa, teri qoramtir, 2 ta
bo`lsa,oraliq, bitta bo`lsa oqish bo`ladi.
Terisi rangi oraliq bo`lgan erkak terisi oqish bo`lganayolga uylangan. Ular farzandlarining 6/8 qismida
teri rangi oraliq va oqish, 2/8 qismida qoramtir va oq bo`lgan. Erkak va ayolning genotipini aniqlang.
8. Terisi oraliq rangdagi ota-ona terisi qora va oq bo`lgan farzand ko`rishgan. Ota- onaning genotipini
aniqlash mumkinmi?
9. G`o`zaning gultojibarglari asosida antosion dog` R
1
R
1
R
2
R
2
genlar ta`sirida hosil bo`ladi, r
1
r
1
r
2
r
2
genli ressesiv formalar gultojibargda antosion dog` uchramaydi. Gultojibarglari asosida antosion dog`i
bor g`o`za gultojibarglari asosida antosion dog`i yo`q liniya bilan chatishtirilganda hosil bo`lgan F
1
va
F
2
duragaylarning genotipini va fenotipini aniqlang.
JINSGA BOG`LIQ HOLDA IRSIYLANISH
1.Drozofila meva pashshasida kozning qizil rangini ifodalovchi gen W oq rangini ifodalovchi gen w ustidan
dominantlik qiladi, ular jinsiy xromosomalarda joylashgan. Tajribada qizil kozli gomozigota urg`ochi
drozofila oq kozli erkak drozofila bilan chatishtirilgan, Olingan F
1
dagi erkak va urgochi formalar
ozaro chatishtirilib, F
2
da 300 ta drozofila olingan:
a) ulardan nechtasi erkak va nechtasi urg`ochi;
b) erkak drozofilalarning qanchasi qizil kozli, qanchasi oq kozli bolgan ?
2. Mushuklarda B gen jigarrang junning, b gen Qora rangli junning rivojlanishini ta`minlaydi.
Geterozigota forma chi-
por junli boladi. Bu genlar jinsiy xromosomalarda joylash-
gan. Qora junli erkak mushukni jigarrang junli urg`ochisi
bilan chatishtirilib, 6 ta nasl olingan. Ulardan 4 tasi urg`ochi
mushukchalardir:
a) nechta urg`ochi mushuk chipor rangli?
b) nechta erkak mushuk jigarrang boladi?
3. Odamda gemofiliyani keltirib chiqaruvchi gen— h X xromoso-
mada joylashgan. Otasi gemofiliya bilan kasallangan qiz sog`-
lom yigitga turmushga chiqqan. Ular 8 ta farzand korishgan:
a)farzandlarining nechtasi sog`lom?
b) qizlarining nechtasi sog`lom?
v) gemofiliya bilan kasallangan ogil bolalar nechta?
4. Odamda ranglarni ajrata olmaslik — daltonizm kasalligi retsessiv (d) holda nasldan-naslga otadi.
Rangni normal ajratadigan odamlarda D gen bor. Har ikki gen X xromosomada joylashgan. Ranglarni
normal farq qiladigan, lekin mazkur belgi boyicha geterozigota qiz daltonik yigitga turmushga chiqqan
va 8 ta farzand korgan:
a) ayol necha xil gameta hosil qiladi?
b) tug`ilgan farzandlarining nechtasi normal koradi?
v) nechta ogil bolada dalgonizm kasalligi mavjud?
g) nechta qiz bola daltonizm kasali bilan kasallangan?
Ma’rupov Akmaljon Akbarovich
5. Odam terisida ter bezlarining bolmasligi retsessiv, bolishi dominant belgi hisoblanadi. Bu belgining
genlari x xromosomada joylashgan. Mazkur belgi boyicha geterozigota qiz ter bezlari bor yigitga
turmushga chiqib, 4 ta farzand korgan:
a) farzandlarining nechtasida ter bezlari bolmaydi?
b) nechta ogil bolada ter bezlari bolmaydi?
v) qizlarning nechtasi mazkur belgi boyicha geterozigota xisoblanadi?
6. Tovuqlarda B gen pagning chipor, b gen qora rangda bolishini ta`minlaydi. Tajribada chipor tovuq
qora xoroz bilan chatishtirilgan. G`
1
dagi 16 ta tovuq va xorozdan:
a) nechta xuroz chipor patli?
b) nechta tovuq qora patli boladi?
v) G`
l
tovuq va xorozlar ozaro chatishtirilib, G`
2
da 80 ta parranda olinsa,
ulardan nechtasi chipor, nechtasi qora patli boladi? Ularning
nechtasi tovuq, nechtasi xoroz boladi?
7. Viandot tovuqlarda chipor patning ba`zilari oltin rangda, ba`zilari kumush rangda tovlanadi. Oltin
rangli chipor belgi retsessiv, kumush rangli chipor belgi dominant boladi. Kumushrang chipor pagli
tovuqni oltin rang chipor patli xorozbilan chatishtirib, 30 ta joja olingan:
a) ulardan nechtasi tovuq?
b) G`
1
da necha xil genotip olingan?
v) jojalarning nechtasi kumushrang chipor patli bo`ladi?
g) xorozlarning nechtasi kumushrang chipor patli boladi?
d) tovuqlarning nechtasi oltinrang chipor patli boladi?
8. Kanareykalarda patning yashilligi dominant, qong`irligi retsessiv belgi hisoblanadi. Havaskor qush
boquvchi yashil patli erkak kanareyka bilan qong`ir patli urg`ochi kanareykani chatishtirib, G`
1
da yashil
va qong`ir patli kanareyka olgan. YAshil kanareykalarning yarmisi erkak, yarmisi urg`ochi
bolgan. Ota-ona kanareykaning va G`
1
duragaylarning genotipini aniqlang.?
9. Grexem uz shogirdlari bilan birgalikda SHimoliy Karolina shtatida yashovchi oilalarda qonda
fosfor yetishmasligi bilan bog`liq bolgan raxit kasalligining alohida formasi nasldan-naslga otishini
urgangan va bu kasallikni D vitamin bilan davolash mumkinligini aniqlagan. Bu kasallik dominant
genga bog`liq holda nasldan-naslga utadi. Mazkur kasallik bilan kasallangan 14 ta erkak va
sog`lom ayollarning oilasida 21 ta qiz va 14 ta og`il bola tug`ilgan. Qiz bolalarning hammasi qonda
fosfor yetishmasligi kasalligi bilan kasallangan, ogil bolalarning bari sog`lom bolgan. Mazkur kasallik
nasldan-nasl-
ga qanday beriladi? U gemofiliya kasalligi nasldan-naslga^
otishidan qanday farq qiladi?
10.Tovuqlar jinsiy xromosomasida joylashgan k gen letal xususiyatga ega bolib, jojalar tuxumdan
chiqmasdanoq nobud bolishiga olib keladi. Agar
X
K
X
K
x X
K
Y genotipga ega xoroz va tovuqlar chatishtirilsa, jojalarning necha protsenti
tuxumdayoq nobud boladi? Ularning genotipi qanday ekanligini aniqlang.?
11.Drozofila meva pashshasida retsessiv 5 gen tananing kalta boishiga sababchidir. Mazkur belgi boicha
geterozigota urg`ochi drozofila kalta tanali erkagi bilan chatishtirilgan. Hosil bolgan duragay
drozofilalarning genotipini va fenotipini aniqlang.
12. Fransiyada juni normal sigir va buqa chatishtirilgan, 3 ta junsiz erkak buzoq va bitta normal junli
urg`ochi buzoq . Olingan. Bu urg`ochi buzoq keyinchalik otasi bilan qayta chatishtirilgan. U junsiz
erkak buzoq tuqqan. Chatishtirishda ishtirok etgan buqa bilan boshqa sigirlar chatishtirilganda
sigirlarning hammasi normal junlibuzoq tuqqan.Tajribada olingan natijaga qarab, terida junning
Ma’rupov Akmaljon Akbarovich
bolmasligi qanday qilib nasldan-naslga otishini aniqlash mumkin.Chatishtirishda ishtiriok etgan sigir
bilan buqaning genotipini aniqlang?
13. Normal rang ajratish geni (dominant) va daltonizm geni (retsessiv) X xromosomaga joylashgan.
Daltonik erkak kishi sog`lom ayolga uylanganda oilada daltonik qiz tug`ildi. Ota-ona genotipini
aniqlang.
14. Y xromosomaga bog`liq bo`lgan gipertrixoz belgisi bola 17 yoshga to`lganidan keyin yuzaga
chiqadi. Ixtiozning bir shakli retsessiv belgi bo`lib, X xromosoma bilan bog`liq. Har ikkala belgi
bo`yicha normal ayol bilan gipertrixoz erkak oilasida ixtioz belgisiga ega bo`lgan o`g`il tug`ilgan. Shu
bolada gipertrixoz belgisi bo`lishi mumkinmi? Ikkita belgi bo`yicha normal farzand tug`ilishi
mumkinmi? U qanday jinsli bo`ladi?
15. Daltonizm va kar-soqovlik belgilari retsessiv belgilardir. Daltonizm geni X xromosomada, kar-
soqovlik geni autosomada joylashgan. Daltonik va kar-soqov erkak sog`lom ayolga uylanganda oilada
bitta o`g`il daltonik, kar-soqov, bitta qiz daltonik, lekin normal eshitadigan bo`lib tug`ilgan. Bu oilada
ikkala belgisi bo`yicha ham kasal qiz tug`ilishi mumkinmi?
16. Odamlarda katarakta va polidaktiliya autosomaga joylashgan dominant gen tomonidan yuzaga
chiqariladi. Bu genlar o`zaro to`liq bog`langan (krossingover kuzatilmaydi). Ikkala belgi bo`yicha
geterozigotali ayol va erkak nikohidan fenotip va genotip bo`yicha qanday avlod kutish mumkin?
17.Odamda rezus-omil geni bilan eritrotsitning shaklini belgilaydigan gen birikkan holda nasldan naslga
o`tadi. Ularning orasidagi masof a 3 morganidaga teng. Rezus-musbat va elliptotsitoz (eritrotsitning
ellips shaklida bo`lishi)ga nisbatan geterozigotali bo`lgan erkak rezus-manfiy va normal eritrotsitli
ayolga uylangan. Farzandlarning genotipi va fenotipi foizini aniqlang.
18.Drozofila pashshasida ko`zning oq rangli X-xromosomadagi resessiv genga bog`liq. Agar oq ko`zli
urg`ochi pashsha qizil ko`zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa, F
l
da ajralish qanday boradi? Birinchi
avlod duragaylari o`zaro chatishtirilsachi?
19.Qizil ko`zli gomozigota urg`ochi pashsha oq ko`zli erkak pashsha bilan chatishtirilsa F
1
va F
2
da
ko`z rangining nasldan-naslga o`tishi qanday boradi?
20 .Otasi gemofiliya bilan og`rigan, onasi sog`lom, oilada tug`ilgan o`g`il esa gemofiliya bilan
kasallangan. Bunda o`g`ilga gemofiliya otasidan o`tgan deb
aytish to`g`ri bo`ladimi?
Dostları ilə paylaş: |