Ma’rupov akmaljon akbarovich genetika fanidan maxsus qo`llanma farg’ona-2016

Epistaz ta`sir ikki xil bo`ladi 
1.Dominant epistaz 
2.Retsessiv epistaz 
Dominant epistazda- F
2
da nisbat 13:3 va 12:3:1 nisbatda ajralish kuzatiladi.Misol qilib tovuq va 
xo`rozlardagi pat rangini olish mumkin.Tovuqlarni Leggorn zotida patlar oq rangdadir.Ularni genotipi 
CCII.Buni C grin belgini namoyon qiladi, I dominant geni bo`lsa, C geni ta`sirini “bo`g`adi”.Natijada C 
genini fenotipda namoyon bo`lishi ro`y bermaydi. Viandok tovuq zotida han patlar oq rangda bo`lib, 
genotipi iicc. Leggorn touqlarini Viandot xo`rozlari bilan chatishtirishdan olingan F
1
avlodida tovuq va 
xo`rozlar oq rangda bo`ladi. F
1
avlodidagi tovuq va xo`rozlar o`zaro chatishtrilsa F
2
dauragay avlodida 
13/16 oq patli,3/16 rangli patli tovuq va xo`rozlar rivojlanadi.Mazkur misolda bir belgiga ikkita gen 
ya`ni I va C genlar ta`sir ko`rsatadi.Dominant ingibitor bir vaqtning o`zida belgiga ta`sir etuvchi ham 
dominant ham retsessiv genlarni faoliyatini to`xtatishi mumkin.Demak, mazkur misolda tovuq 
duragaylari genotipda I bo`lgan taqdirda C geni faoliyatini to`xtagani sababli pat rangli bo`lmaydi. I 
retsessiv geni gomozigota holatda bo`lgandagina C geni patda rang hosil qiladi.Shunday qilib , C geni 
belgiga bevosita, I geni esa bilvosita ya`ni C geni faoliyatini bo`g`ish orqali ta`sir ko`rsatadi. 
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN MASALALAR 
1.Qovoqda Y geni meaning sariq rangini, y geni yashil rangini ifodalaydi. W dominant, w retsessiv 
ingibitor. Oq va yashil qovoqni chatishtirishdan F
2
da 12 ta oq, 3 ta sariq, 1 ta yashil qovoq hosil 
bo`lgan. a).Ota-onaning F
1 
va F
2
duragaylarining genotipini aniqlang? 
2. Xidli no`xatning gultojibarglari qizil va oq rangda bo`ladi.Genotipi boshqa-boshqa bo`lgan ikkita oq 
gultojbargli formasi chatishtirildi.Natijada F
1
da qizil gultojibargli formalar , F
2
da 9/16 qizil, 7/16 oq 
gultojbargli formalar olingan.Ota-onaning, F
1
va F
2
duragaylarining genotipini aniqlang? 
3. Otlar junining kulrang belgisi ikki xil noallel dominant gen ishtirokida rivojlanadi.Ularda B qora b 
malla junning rivojlanishiga sababchi bo`ladi.Boshqa xromosomada joylashgan I gen esa B va b genlar 
funksiyasini susaytiradi.Ot zavodida gomozigota kulrang biya bilan malla junli ayg`ir chatishtirilganda 
F
2
da 12ta kulrang ,3ta qora va bitta malla junli otlar hosil bo`lgan.Chatishtirishda ishtirok etgan biya va 
ayg`irning ,F
1
F
2
duragay otlarning genotipini aniqlang? 
4. Tovuqlar patining rangli bo`lishi C geniga bog`liq.Bu genning retsessivi c esa rang hosil 
qilmaydi.Boshqa xromosomada joylashgan I gen C gen ustidan dominatlik qilgani sababli pat oq rangli 
bo`ladi.I geni esa C geniga ta`sir etmaydi. 

---

Ma’rupov Akmaljon Akbarovich 
Quyidagi genotipli tovuq va xo`rozlar chatirilsa, F
1
da tovuqlarning pati qanday rangda bo`ladi.?
IiCc x iicc; IICC x IiCc. 
5. Qovoq mevasining oq rangi-W, sariq ragi – Y, yashil rangi rangi – y gen bilan ifodalanadi. W gen 
dominant ingibitor vazifasini bajaradi.Quyidagi genotipga ega qovoqlar chatishtirilsa, ularning fenotipda 
qanday rangda bo`ladi. 
a) wwYy x wwYy g) WWYy x wwyy b) WwYy x Wwyy
d) WWyy x WwYY v) WwYY x Wwyy e) WwYy x wwyy 
6. Xushbo`y no`xat o`simligiga A va B dominant genlar genotipda alohida bo`lganda gultojibarglari 
oq,birgalikda bo`lganda gultojibarglari qizil rangda bo`ladi,aabb genotipli formalari esa oq gultojibargli 
bo`ladi. AaBb X aabb, AaBb x aabb, AaBb x AaBb chatishtrishdan hosil bo`lgan F
1
bo`g`inda 
gultojibarglar qanday rangli bo`ladi? 
7. G`o`zada B gen tolaning malla, b gen oq rangda bo`lishini ta`minlaydi. A gen esa yuqoridagi har 
ikkila gen ta`sirini bo`g`ib, tolaning yashil rangda bo`lishiga olib keladi.a gen esa tola rangida ta`sir 
ko`rsatmaydi.aaBb va AAbb genotipli liniyalar chatishtirilib F
1
da 116 ta o`simlik,F
1
o`z-o`zini 
changlatishidan F
2
da 800 o`simlik olingan: 
a) F
1
dagi osimliklarning qanchasi yashil tolali ? 
b) F
2
dagi o`simliklarning qanchasi malla , qanchasi yashil, qanchasi oq tolali bo`lgan? 
8 Zig`ir gultojibarglari chetining kungurador bo`lishi A, tekisligi-a genlarga bog`liq, I-gen ingibitor 
vazifasini bajaradi, i- gultajibarg shakliga ta`sir ko`rsatmaydi. Quyidagicha chtishtirishdan qanday 
genotipli va fenotipli duragaylar hosil bo`ladi? 
a) I IAA X iiaa ; b) IiAa X iiaa v) IiAA X Iiaa