MA’ruza №14 Mavzu: Tik stvollarning ko‘ndalang kesim yuzasi Shakli va o‘lchamlari. Tik stvollarni oddiy usulda o‘tiSh. Reja

MA’RUZA №15
Mavzu: Stvollarni burg’ulab portlatiSh usulida o’tiShda asosiy o’tuvci operasiyalar.

Reja:

1. 
   Tayyorlash bosqichi haqida umumiy tushuncha.
   
2. 
   Vertikal stvollarning o‘tish usullari.
   

Dars maqsadi: talabalarga tayyorlash bosqichi va vertikal stvollarni oddiy usulda o‘tish bo‘yicha nazariy bilimlar berish.

Tayanch iboralar: ko‘tarish qurilmalari,klet, o‘tish usullari,skip, badya, burg‘ulab portlatish usulida o‘tishda asosiy o‘tish ishlari.
Stvol boshlanish qism (er yuzi bilan tutashgan joyi), bevosita stvol va stvol bo‘ylab tushayotgan suvlarni yig‘ish, hamda skipli ko‘tarishda skiplar joylashishi uchun tag (zumpf) qismlardan iborat bo‘ladi.

Agarda stvol kompleks yordamida o‘tilsa, kompleksni xovfsiz joylashtirish uchun texnologik qism ham zarur. Texnologik qismning chuqurligi kompleksning turiga qarab qabul qilinadi. U 30-70 m.dan kam bo‘lmaydi.

Stvolni o‘tish tayyorlash bosqichidan boshlanadi. Bu bosqich stvol quriladigan maydon ichidagi va uning tashqarisida bajariladigan ishlarni o‘z ichiga oladi. Stvol quriladigan maydon tashqarisida bajariladigan ishlarga quyidagilar kiradi: temir yo‘l, avtomobil yo‘li, aloqa liniyalarini, transformator podstansiyali elektr uzatish, suv uzatish liniyasi va boshqa magistral liniyalarni o‘tish. Bu ishlarning hajmi turlicha bo‘lib, hududning o‘zlashtirilish holatiga bog‘liq bo‘ladi.

Rudnikning sanoat maydoni ichida bajariladigan ishlarga quyidagilar kiradi: maydonni rejalashtirish, kommunikatsiyalarni jihozlash, har xil vazifalaarni bajaruvchi yo‘llarni qurish, stvolni jihozlash, stvolning texnologik qismini qurish, stvololdi majmuasi binosini qurish, qurilmalarni o‘rnatish, stvolni uskunalar majmui bilan jihozlash. Bundan tashqari bu bosqichda stvolni o‘tish uchun zarur bo‘lgan doimiy va vaqtinchalik bino va inshoatlar (siqilgan havo va issiq suv bilan ta’minlab beruvchi majmualar, elektropodstansiya) quriladi.

Shaxtalarni qurishda tayyorlov bosqichining davomiyligi asosan Shaxtaning quvvati va stvollar soniga, stvollarni o‘tish va jihozlashning texnologik sxemasiga, hamda qurilishda zarur bo‘ladigan doimiy obektlarning hajmiga bog‘liq bo‘ladi.

boshlanish qismi va texnologik qismini qurish bo‘yicha bajariladigan ishlar majmuiga texnologik qismni o‘tish uchun er yuzini tayyorlash, vaqtinchalik o‘tuvchi uskunalarni o‘rnatish, texnologik qismni o‘tish, uskunalarni buzib olish va o‘tish kompleksini o‘rnatish va stvolni belgilangan tezlikda o‘tib boshlashni ta’minlovchi boshqa tayyorlov ishlari kiradi. Asosan texnologik qismni qurish tugagagan vaqtda bevosita stvolning o‘zini o‘tish uchun er yuzida tayyorlov ishlari ham tugaydi.

Oddiy usulda o‘tish tog‘ jinslarining suvchanligi kam va turg‘un bo‘lgan, yani kovjoydan suvni badyalar yoki nasoslar yordamida er yuziga chiqarilib, lahim devorlari doimiy mustahkamlagich o‘rnatulgunga qadar turg‘un holatda saqlanadigan hollarda qo‘llaniladi.

Stvolni oddiy usulda o‘tishda o‘tishning ishchi loyihasi quyidagi tartibda bajariladi: mavjud Sharoit uchun tavsiya etilgan o‘tishning texnologik sxemasi va o‘tish uskunalari majmuyi tanlanadi, jarayonlar bo‘yicha bajariladigan ishlarning texnologiyasi loyihalanadi, bajariladigan ishlarning kompleks me’yorlari hisoblanadi, o‘tish sikli davomiyligi va o‘tuvchilar brigadasi tarkibi aniqlanadi, kovjoyda ishlarni tashkil qilish grafigi tuziladi.

Maxsus usulda o‘tishni stvol kovjoyiga suvning kelishi 8 m³/soatdan ko‘p bo‘lgan hollarda qo‘llash tavsiya etiladi.

12.1-rasm. Tik stvollarni o‘tiSh sxemasi:

1 — vaqtinchalik mustahkamlagich; 2 — ikki qavatli polka; 3 — tayanch venets; 4 — opalubka; 5 — beton tuShiriSh uchun truba; 6 — tyubinglar; 7 — Shitli qobiq.
Stvolni o‘tish quyidagi uchta asosiy jarayonlarni ichiga oladi: tog‘ jinslarini o‘yib olish, doimiy mustahkalagichni va armirovkani o‘rnatish. Stvollarni oddiy usulda o‘tish, tog‘ jinslarini o‘yib olish vasitalariga bog‘liq holda qattiq tog‘ jinslaridan burg‘ilab-portlatish ishlarini yoki PD turidagi stvol o‘tish kombaynlarini qo‘llagan holda, yumshoq tog‘ jinslaridan o‘yib olish bolg‘alari yoki SOM turidagi o‘yib olish mashinalari yordamida o‘tish usullariga bo‘linadi.

Stvolning chuqurligi bo‘limlarga bo‘linadi. Bo‘limlarning uzunligi tog‘ jinslarining turg‘unligiga bog‘liq bo‘lib, bir necha metrdan birnecha o‘n metrgacha bo‘ladi. Bo‘limlarda tog‘ jinslarini o‘yib olish va doimiy mustahkamlagichni o‘rnatish ishlari ketma-ketligiga bog‘liq holda o‘tishning quyidagi texnologik sxemalari farqlanadi: keta-ket, aralash, parallel va parallel-Shitli.

O‘tishning ketma-ket texnologik sxemasi stvolning bitta bo‘limida tog‘ jinslarini o‘yib olish va doimiy mustahkamlagichni o‘rnatish ishlari ketma-ket bajarilishi bilan tavsiflanadi.

Kon qazib olish sanoatida stvollarni o‘tishning aralash texnologik sxemasi keng tarqalgan. Tog‘ jinslarini o‘yib olish va doimiy mustahkamlagichlarni o‘rnatish ishlari, vaqtinchalik mustahkamlagichlardan foydalanilmagan holda kovjoy siljishi bilan ketma-ket yuqoridan pastga qarab bevosita kovjoy oldi hududida amalga oshiriladi.

Stvollarni o‘tishning parallel texnologik sxemasi Shunisi bilan tavsiflanadiki tog‘ jinslarini o‘yib olish va doimiy mustahkamlagichni o‘rnatish bir vaqtda olib boriladi, faqat boshqa-boshqa zvenalarda. Pastgi zvenada himoyalovchi polka tagida kovjoyni siljitish bilan vaqtinchalik mustahkamlagichni o‘rnatish ishlari bajariladi, yuqori zvenada esa ikki qavatli o‘tish polkasi yordamida vaqtinchalik mustahkamlagichni olib tashlab doimiy mustahkamlagich o‘rnatiladi.

Stvollarni o‘tishning parallel-Shitli texnologik sxemasi parallel sxemadan Shunisi bilan farq qiladiki, bunda vaqtinchalik mustahkamlagich vazifasini metall Shitlar bajaradi.

Kon lahmlari	Xavoning eng yukori tezligi, m/s
SHamollatish skvajinasi va odamlar kutarilmaydigan vosstayuщiylar	CHegaralanmagan
Avariya xolatlarida odamlarni kutarish uchun muljallangan shamollatish stvollari va skvajinalar xamda kutarish kurilmalari urnatilmagan shamollatish stvollari	15
Fakat yuklarni kutarish va tushirish uchun xizmat kiluvchi stvollar	12
YUklar va odamlarni kutarish va tushirish uchun xizmat kiluvchi stvollar, kvershlaglar, asosiy tashish va shamollatish shtreklari, kapital va panel bremsberglari va uklonlari.	8
Kazish zaboyi va utkazilayotgan boshi berk lahmlar	4
Ruda, kumir yoki tog jinslari orasidan utkazilgan barcha kolgan lahmlar	6