Ma’ruza №21 Om va Joul – Lens qonunlarining integral va differensial ko’rinishi

Tok manbaining foydali ish koeffitsienti.

Asosan elektr zanjiri tok manbaidan, tok o’tkazuvchi simlardan va iste’molchi yoki nagruzkadan iborat bo’ladi. Zanjirning har bir elementi qarshilikka ega. Odatda, tok o’tkazuvchi simlarning qarshiligi juda kichik bo’lgani uchun ularni hisobga olmaymiz. Shunda zanjirdagi tok kuchiga asosan:

bu yerda _{ }manbaning qarshiligi, _{ }nagruzkaning qarshiligi. Nagruzkadagi:

kuchlanish (klemmalardagi E.Y.K gat eng bo’lgan kuchlanish) _{ } dan kichik. _{ } da (zanjir uzuq bo’lganida) _{ } bo’ladi. Demak, ochiq tok manbaining klemmalaridagi kuchlanish uning E.Y.K ga teng. _{ } zaryadni zanjir bo’ylab ko’chirishda bajarilgan ish

ga teng ekanini hosil qilamiz. _{ } ishni bajarish uchun ketgan _{ } vaqtga bo’lib, E.Y.K manbainig quvvatini topamiz:

Demak, tok manbaining quvvati:

ga teng. Bu formulaga (21.13) tokning qiymatini qo’yib, barcha zanjirda ajralib chiqqan to’la quvvatni topamiz:

Nagruzkada bu quvvatning, biz foydali deb ataydigan, faqat bir qismi ajralib chiqadi:

Quvvatning qolgan qismi esa tok manbaida (vat ok o’tkazuvchi simlarda) sarflanib, bekorga isrof bo’ladi. Foydali quvvatning zanjirdagi E.Y.K ning umumiy quvvatiga nisbati tok manbaining foydali ish koeffitsientini (F.I.K) ko’rsatadi:

Bu formuladan nagruzkaning _{ } qarshiligi tok manbaining _{ } qarshiligidan qancha katta bo’lsa, _{ } F.I.K ning shuncha katta bo’lishi kelib chiqadi. Shuning uchun manbaning qarshiligini iloji boricha kichik qilishga harakat qilinadi.

Hamma vaqt _{ } bo’lganligi uchun _{ } bo’ladi. Manbaning ichki qarshiligi _{ } tashqi qarshilik _{ } dan ko’p marta kichik bo’lganidan, manbaning quvvati _{ } foydali quvvatdan _{ } dan kichik bo’ladi. Qisqa tutashuv vaqtida _{ } bo’ladi va to’la quvvat manba ichida ajraladi, bunday hol esa manbani ishdan chiqaradi.
Nazorat savollari

1. 
   Om qonunining differensial ko’rinishi qanday?
   
2. 
   Tok ishi bilan quvvati orasida qanday bog’liqlik mavjud?
   
3. 
   Tokning foydali quvvati deganimiz nima?
   
4. 
   Joul – Lents qonunin ta’riflab bering.
   
5. 
   Joul – Lents qonunining differensial ko’rinishi qanday?
   
6. 
   Manbaning F.I.K degani nima?
   

Manbaning F.I.K qanday kattaliklarga bog’liq bo’ladi?