Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Molekulalarning o’rtacha to’qnashish soni va o’rtacha erkin yugurish yo’li. 
Gaz molekulalari tartibsiz harakatda bo’lishi sababli, bir-biri bilan uzluksiz to’qnashadilar. 

Molekula ikkita ketma-ket to’qnashishlar oraligida ma’lum

yo’lni bosib o’tadi va bu erkin yugurish 
yo’li deb ataladi.
Umumiy holda ketma-ket to’qnashishlar orasidagi erkin yugurish 
yo’li uzunligi har xildir. Uning ustiga molekulalar soni beqiyos ko’p
bo’lganligi sababli, molekulalarning o’rtacha erkin yugurish yo’li 
to’g’risida so’z yuritishimiz mumkin. To’qnashishlarda ikkita
molekula markazlari yaqinlashishining eng kichik masofasi 
–
molekulalarning effektiv diametri deb ataladi (5 - rasm). U 

to’qnashayotgan molekulalar tezligiga, ya’ni gazning temperaturasiga

bog’liq bo’ladi. 1 sekund ichida molekula o’rtacha arifmetik tezlik - 
ga teng yo’l bosib o’tadi va bu vaqt ichida o’rtacha
to’qnashishlarga duch keladi, bu holda erkin yugurish yo’li 
quyidagiga teng bo’ladi:
O’rtacha to’qnashishlar soni ni topish uchun molekulani 

– diametrli sharcha deb va u

xuddi qotib qolgan molekulalar orasida harakat qiladi, deb hisoblaymiz (6 - rasm). Bu molekula 
markazlari d ga teng yoki kichik bo’lgan molekulalar bilan to’qnashadi, boshqacha qilib aytganda,
radiusi d, bo’lgan «siniq» silindr ichida harakat qiladi. 
«Siniq» silindr hajmidagi molekulalar soni 1 sekund
ichidagi o’rtacha to’qnashishlar soniga teng bo’ladi 

Shunday qilib o’rtacha to’qnashishlar soni 

ga teng bo’ladi.
Agar, hisoblashlarda boshqa molekulalarning harakatini hisobga olsak, o’rtacha to’qnashishlar 
soni quyidagicha teng bo’ladi:

---

---

U holda o’rtacha erkin yugurish yo’lini shunday ifodalaymiz 

O’rtacha erkin yugurish yo’li molekulalar kontsentratsiyasiga teskari proportsional ekan. 

tenglikdan foydalansak, temperatura o’zgarmas bo’lganda, quyidagi nisbatni keltirib

chiqarish mumkin: