Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Moddalarning cho’zilish diagrammasi. 
Materialning eng muhim mexanik xossalari ularning mustahkamlik xarakteristikalaridir, ya’ni 

elastikligi va plastikligidir. 5 – rasmda materialning deformatsiyalanish diagrammasi ko’rsatilgan.

Diagrammaning birinchi uchastkasida metal elastic deformatsiyalanadi. Shu uchastkaning oxiriga mos 
keluvchi kuchlanish
elastiklik chegarasi deb ataladi. Agar kuchlanish
dan oshmagan bo’lsa, 

nagruzkasizlash

to’g’ri chiziq bo’ylab boradi va buyumning boshlang’ich o’lchamlari tiklanadi. 
Elastik sohada
bilan orasidagi chiziqli bog’lanish 
XVII asrdayoq ingliz tabiatshunosi R. Guk
tomonidan aniqlangan edi. 
konstanta elastiklik moduli deb
ataladi. Ko’pgina metallar uchun 
ning qiymati

ga teng bo’ladi, shu 

sababli,

odatda foyizning o’ndan bir ulushlarini tashkil

qiladi. Maxsus qotishmalar mavjud bo’lib, g’oyat katta 
elastic deformatsiyalarga odatdagi metallarga nisbatan ikki
marta ko’proq bardosh beradi. Bu hodisa o’ta elastiklik 
deyilib, bunday qotishmalarning nagruzka qo’yilgandagi
yoki olingandagi xislatlari rezinani eslatadi. 
Boshqa barcha materiallarda , agar kuchlanish

dan
ortsa, plastik deformatsiya boshlanadi. 5 – rasmdagi 

nagruzkasizlanish chizig’i, Guk qonuniga ko’ra, AO
chozog’iga parallel boradi va elastic deformatsiya yo’qoladi, 
biroq endi o’lchamlarning qoldiq o’zgarishlari

paydo
bo’ladi. Texnikada detallarning qoldiq deformatsiyasiga yo’l qo’yib bo’lmaydi, shuning uchun 

eng 

muhim mustahkamlik xususiyatlaridan biridir. Mustahkamlikning boshqa asosiy hususiyati

mustahkamlik chegarasidir. Bu material bardosh berishi mumkin bo’lgan eng katta kuchlanishdir. 

Agar kuchlanish

dan ortib ketsa, material buziladi. Po’latning eng yaxshi xillarida

kattalik

dan,

dan ortiq bo’ladi. 
Material buzilmay bardosh berishi mumkin bo’lgan

chegaraviy deformatsiya uning

plastikligi bilan aniqlanadi. Materialning plastikligi qanchalik yuqori bo’lsa, detalni tayorlash paytida 
unga murakkab shakl berish shunchalik osondir. Agar

bo’lsa, plastiklik etarlicha yuqori

---

---

hisoblanadi,

bo’lgan materialdan qilingan plastinkani esa egish va uning tomonlarini bir-

biriga tekkuncha bukish mumkin. 
Demak, materialni cho’zishda ba’zibir uchastkagacha elastiklik yuz berib keyin plastiklik
boshlanar ekan.