Ma’ruza №7 qattiq jismlarning deformatsiyalanishi

Elastik deformatsiyalangandagi energiya. 
Elastik deformatsiyalangan jism, masalan, cho’zilgan yoki siqilgan sterjen deformatsiyalan-

magan holatiga qaytadi. Balki siqilgan yoki cho’zilgan prujinaga o’xshab tashqi jismlar ustidan ish

bajaradi, ya’ni bazi bir ortiqcha (zaxira) energiyaga ega bo’ladi. Ushbu energiya jism elementlarining 
o’zaro joylashishiga bog’liq bo’lganligi sababli u potensial enargiyadan iboratdir. Deformatsiyalangan
jismning zaxira energiyasi shubhasiz deformatsiyalashda tashqi kuchlarning bajargan ishiga teng. 
Elastik cho’zilgan (siqilgan) sterjenning energiyasini hisoblaylik. Sterjenni cho’zayotganda unga
kuch ta’sir qiladi. Ushbu kuchning ishi 

ga teng. Bu yerda 

sterjenning absolyut uzayishidir. U deformatsiya jarayonida dan gacha

o’zgaradi. 
uzayishga mos kuch (7.6) ga binoan quyidagiga tengdir

---

---

Demak, 

Ifodaning surat va maxrajini 

ga ko’paytirib, ni nisbiy uzayish bilan, ni bilan

almashtirsak quyidagi ifodaga ega bo’lamiz: 

Energiya 

ning jism hajmi ga nisbati bilan aniqlanadigan energiya zichligi ni kiritaylik:

Qarashtirayotgan holatlarda sterjen bir jinsli va deformatsiya bir tekis, ya’ni sterjenning har bir 

nuqtasida bir xil bo’lganligi uchun, energiya U (45.14) ham sterjen bo’ylab o’zgarmas zichlik bilan
tekis taqsimlanadi. Shuning uchun 
deb hisoblash mumkin. (7.15) ifoda cho’zilganda yoki siqilganda elastic deformatsiya energiyasining 

zichligini anglatadi. Siljishdagi elastic deformatsiya energiyasining zichligini ham shunga o’xshash

quyidagicha topamiz: 
Nazorat savollari 
1. 

Deformatsiya deb nimaga aytiladi?

2.

Elastik deformatsiya deganimiz nima?

3.

Plastik deformatsiya deganimiz nima?

4.

Deformatsiyaning nechta turi bor va ular qanday?

5.

Moddalarning elastikligi, plastikligi, qattiqligi va mo’rtligi nimalarga bog’liq? Ularga

misollar keltiring. 
6.
Guk qonunini ta’riflang. Guk qonunidagi proporsionallik koeffitsientining fizik ma’nosi 

qanday?
7.

Deformatsiyalangan jismning energiyasi qanday hisoblanadi?

---

---