Ma’ruza 8: Kon ishlari rivojlanish yo‘nalishini baholash chegarasi. Chuqurlashtirishning optimal yo‘nalishini grafik analitik usulda aniqlash
Yüklə 68,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
1 2
8-maruza|
Ma’ruza 8: Kon ishlari rivojlanish yo‘nalishini baholash chegarasi. Chuqurlashtirishning optimal yo‘nalishini grafik analitik usulda aniqlash Kon ishlari rivojlanish yo‘nalishini baholash chegarasi. Karyerning belgilangan chegaralaridagi kon ishlari uning berilgan unumdorligida turli yo‘nalishlarda rivojlanishi mumkin. Chuqurlashish yo‘nalishi lahim (transheya, kotlovan) markazining surilishi natijasida hosil bo‘lgan chiziq bilan tavsiflanadi. O‘sha lahimlar yordamida kon ishlarining chuqurlashishi davomida har bir gorizontni tayyorlash amalga oshiriladi (8.1 rasm). Yotiq va tik konlarda kon ishlari rivojlanishining mumkin bo‘lgan variantlari 8.2. rasmda ko‘rsatilgan. 8.1 rasm. Karyerning chuqurlashish yo‘nalishi (son bilan kon ishlari bosqichlari ko‘rsatilgan). Chuqurlashish yo‘nalishi ochish usulini oldindan aniqlaydi. U shuningdek transport harajatlariga ham ta’sir qilishi mumkin. Qazib olish yillari bo‘yicha qoplamaning taqsimlanishi, yo‘qotilish va sifatsizlanish, qazib olinayotgan foydali qazilmaning sifat ko‘rsatkichlari va qazib olishning iqtisodiy natijalari chuqurlashish yo‘nalishiga bog‘liq bo‘ladi. Karyerni chuqurlashtirishning optimal varianti o‘rtacha quvvatdagi karerlarda millionlab yoki milliard so‘m miqdorda iqtisodiy samaradorlikni ta’minlashi mumkin. Shuning uchun karyerni loyihalashda kon ishlari rivojlanishining ratsional variantini tanlash masalasi bosh masalalardan biri hisoblanadi. 8.2 rasm. Gorizontal va yotiq (a); qiya va tik (v) konlardagi karyerlarda kon ishlarini rivojlantirish sxemasi; 1, 2, 3 – variantlar. Konning geologik tuzilishiga, karyer shakliga, transport turiga, qazish tizimiga ko‘ra kon ishlari rivojlanishining ratsional yo‘nalishi murakkab shakldagi siniq chiziqlar sifatida tavsiflanadi. Shuning uchun kon ishlari rivojlanishini optimal yo‘nalishini tanlash uzoq muddatda variantlar o‘zgarishini tahlil qilish va texnik-iqtisodiy baholashni talab etadi. Optimal variantni tanlashda maksimum keltirilgan foyda, foydali qazilmaning sifati barqaror bo‘lgan konlarda esa – minimal o‘rtacha (qazib olish boshlangandan buyon) ochish koeffitsienti me’zon sifatida xizmat qiladi. Kon ishlari rivojlanishining optimal yo‘nalishini aniqlash variantlar, grafoanalitik, analitik usullarda amalga oshiriladi. Kon ishlarining optimal rivojlanishini aniqlash masalalari A.I. Arsentg‘ev, N.D. Bevza, V.G. Bliznyukova va boshqa tadqiqotchilarning ilmiy ishlarida tadqiq qilingan. Bu masalani EHM ni qo‘llab hal etish usuli V.M. Alenichev, D.G. Bukeyxanov va Sverdlovsk konchilik instituti tomonidan ishlab chiqilgan. Bir turdagi konlar (foydali qazilmaning sifati, yotqiziqning qalinligi va cho‘ziqligi bo‘yicha o‘lchami bir xilda bo‘lgan) ni qazib olishda kon ishlarini rivojlanishining optimal yo‘nalishini aniqlash uchun A.I. Arsentg‘evning grafoanalitik usulini qo‘llash tavsiya etiladi. Bunda quydagi me’zonlar qo‘llaniladi. O‘rtacha minimal solishtirma ekspluatatsion harajatlar (qazib olish boshlangandan buyon) min i i Ц З (8.1) Kon massasining o‘rtacha koeffitsienti (qazib olish boshlangandan buyon) min i i M Q (8.2) o‘rtacha ochish koeffitsienti (qazib olish boshlangandan buyon) min i i P V (8.3) bu erda Z i – qurilish boshlangandan buyon i yilgacha ketgan harajatlar yig‘indisi; TS i – SHu davr ichida olingan mahsulotning qimmatliligi; Q i – qazib olish boshlangandan buyon i yilgacha qazib olingan kon massasi hajmining yig‘indisi; M i – foydali qazilmani qazib olish boshlangandan i yilgacha qazib olingan foydali qazilma miqdori yig‘indisi; V i – qoplama hajmining yig‘indisi; R i – qazib olish boshlangandan i yilgacha qazib olingan foydali qazilma hajmining yig‘indisi. Barqaror sifatli bir komponentli konlarda kon ishlarining rivojlanish variantini baholash uchun kumulyativ jadvaldan foydalanilganda optimal variant pastki tarmoqqa mos keladi (8.3 rasm) 8.3 rasm. V=f (‘) funktsiyaning kumulyativ jadvali: 1,2,3 – karerni chuqurlashtirish yo‘nalishining turli variantlar uchun. Kon ishlari parametrlarining iqtisodiy ko‘rsatkichlariga ta’siri juda katta bo‘lgan murakkab strukturali ko‘p komponentli konlar uchun (ayniqsa qimmatbaho rudalar uchun) optimal variantni tanlash variantlar metodini qo‘llab amalga oshiriladi. Bu holda me’zon sifatida maksimum keltirilgan foyda qabul qilinadi. Birinchi bosqichda, berilgan unumdorlik, qazib olinayotgan ruda sortlarining nisbati, ochish usuli va qazib olish boshidan minimal o‘rtacha ochish koeffitsienti talablarini qanoatlantiradigan kon ishlarining rivojlanish varianti belgilanadi. So‘ngra har bir variant uchun kon-geometrik tahlil bajariladi va kon ishlari rivojlanishining kalendar rejasi tuziladi. Kalendar reja asosida har yilgi va to‘la keltirilgan harajatlar va foyda aniqlanadi, komponentlarni olish dinamikasi belgilanadi, va texnik iqtisodiy baholash yo‘li bilan optimal variant tanlanadi. Chuqurlashtirishning optimal yo‘nalishini grafik analitik usulda aniqlash. Konning ko‘ndalang kesimida chuqurlashishning optimal yo‘nalishini aniqlash usuli A.I. Arsentg‘ev tomonidan ishlab chiqilgan. Me’zon sifatida foydali qazilma izochiziqlari usuli bo‘yicha aniqlanadigan o‘rtacha minimal (qazib olish boshlangandan buyon) ochish koeffitsientidan foydalaniladi. Konning ko‘ndalang kesimidagi foydali qazilmaning izochiziqlari – bu nuqtaning geometrik o‘rni bo‘lib, karer tubining ish xududida to‘g‘ri kelgan bittasiga surilganda bir xil miqdorda foydali qazilma qazib olinadi. Ko‘ndalang kesimdagi R 1 chiziq foydali qazilmaning izochizig‘i bo‘lib hisoblansin deb taxmin qilaylik. Agarda ish zonasi tubini γ r burchak ostida o‘tkazilgan chiziq bilan belgilangan konturdagi shu chiziqning har qanday nuqtasiga (masalan K, L, M nuqtalarga) joylashtirsak, unda ish zonasi konturlari ichidagi foydali qazilma 8.4 rasm. Foydali qazilma (2) izochizig‘ida ishchi xududini (1) chegarasini joylashish sxemasi. hajmi bir xil bo‘ladi, ya’ni R k =R l =R m . Kon massasining hajmi ish xududining chegarasi ichida minimal bo‘lganda, ish xududining bunday holati optimal bo‘ladi, shu sababli bu holda o‘rtacha (qazib olish boshlangandan buyon) ochish koeffitsienti minimal bo‘ladi, ya’ni min Yüklə 68,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|
1 2