Tafakkur mazmundorligi deganda insoning tevarak-atrofidagi rnoddiy voqelik to’g’risida ongda qay miqdorda, ko’lamda mulohazalar, muhokamalar, fikrlar, muammolar, tushunchalar joy olganilgi nazarda -tutiladi. Insonda sanab o’tilgan xarakterdagi g’oyalar to’lib toshsa, shunchalik tafakkur mazmundor bo’ladi. Kishilar bir-birlaridan birinchi navbatda tafakkumsng mazmundoriigi bilan tafovutlanadi.
Tafakkurning chuqurligi deganimizda moddiy dunyodagi narsa-hodisalarning asosiy qonunlari, qonuniyatlari, xossaiari, sifatlaxi ulaming o’zaro bog’lanishlari, munosabatlari,- tafakkurimizda to`liq aks etganligini tushunishimiz kerak.
Tafakkumittg kengligi o’zining mazmundorligi, chuqurligi kabi sifatlarl bilan muntazam aloqada bo’ladi. Insonlardagi narsa va hodisaiarning eng tnuhim belgi, xususiyatlarini o’zida mujassamiashtirgan o’tmish yuzasidan, hozirgi davr haqida, shuningdek, kelajak to’g’risida mulohazalar, muammoiar va tushunchalami qamrab olgan tafakkur keng tafakkur deyiladi. Fikr doirasi keng bilirn saviyasi yuqori serg’oya ijodiy izianishdagi kishiiami aq! zakovatii, bilimdon yoki tafakkuri keng kishilar deb atash mumkin. Demak, insonning aql-zakovati, biiimdonligi mulohazadorligi uning tafakkurining kengligidan dalolat beradi.
Inson tafakkuri o’zining mastaqilligi jihaatidan mustaqil ya nomustaqil tafakkurga ajratiladi. Tafakkurni mustaqilligi deganda kishining shaxsiy tashabbusi bilan o’z oldiga aniq maqsad, yangi vazifalar qo’ya bilishi, ular yuzasidan amaliy va ilmiy xarakterdagi faraz, gipoteza qilisli, natijani ko’z oldiga keltira olishi, qo’yilgan vazifani hech kimning ko’magisiz, ko’rsatmasisiz o’zining aqliy izlanishi tufayli turli yo'1, usul va vositalar topib, mustaqil ravishda hal qilishdan iborat aqliy qobiliyatni tushunish kerak.
Tafakkurning mustaqiliigi aqlning sertashabbusligi, pishiqligi va tanqidiyligida namoyon bo’ladi. Aqlning sertashabbusligi deganda insonning o’z oldiga yangi muammo, aniq maqsad va konkret vazifalar qo’yishni, ana shulamiag barchasini amalga 'oshirishda, nihoyasiga yetkazishda yechinmi qidirishda usul va vositalami shaxsan o’zi izlashi, aqliy zo'r berib intiiishi, uiarga taaailuqli qo’shitncha belgi va alomatlarni kiritishdan iborat bosqichlarning namoyon bo’lishini nazarda tutamiz.
