Lug`at yozilganda muallifning keksayib qolganligini hisobga olsak, u XI asr boshlarida tug`ilgan deb hisoblash mumkin.
Lug`at yozilganda muallifning keksayib qolganligini hisobga olsak, u XI asr boshlarida tug`ilgan deb hisoblash mumkin.
Mahmud Koshg`ariyning turkiy tillarga bag`ishlangan ikkita asar yozganligi ma`lum. Ulardan biri «Javohirun nahv fil lug`atit turk» («Turkiy tillarning (sintaksisi) javohirlari» deb, ikkinchisi esa «Devonu lug`atit turk» («Turkiy so’zlar to’plami») deb ataladi.
Uning semasiologiya sohasidagi fikrlari ham juda qimmatli. U so’zlarning ma`nolarini izohlabgina qolmay, ma`no o’zgarishlari yuzasidan ham nozik kuzatishlar olib borganligi ma`lum. Ma`noning kengayishi, torayishi va ma`no ko’chish usullari bilan birga so’zlardagi omonimiya va sinonimiya hodisalari ham asarda tilga olinadi.
Mahmud Koshg`ariyning boshqa tillardan so’z olish masalasidagi pozitsiyasi uni bizning davrimizga yaqinlashtiradi. Chunki Mahmud Koshg`ariy turmushda ishlatiladigan asbob va boshqa narsalar, kiyimlar, ovqatlar, dorilar nomlari sifatida kirgan chet so’zlarni zarur va foydali deb hisoblagan, bunday so’zlarni o’z asariga kiritgan. Ammo ona tilida mavjud bo’lgan so’zlar o’rnida chet so’zlardan foydalanishni zararli deb hisoblagan. Masalan, o’g`uzlarning qumg`on so’zi o’rnida forscha oftoba so’zini ishlatishlarini u tanqid qiladi.
Abu-l-Qosim Mahmud az-Zamaxshariy.
Uning to’liq ismi Abu-l-Qosim Mahmud ibn Umar ibn Muhammad (ba`zi manbalarda Ahmad) bo’lib, u hijriy 467 sana rajab oyining yigirma yettinchisida chorshanba kuni (milodiy hisobda 1075 -yilning 19 - martida) Xorazmning katta qishloqlaridan biri Zamahsharda tavallud topgan va shu boisdan ham az Zamaxshariy tahallusini olgan.3
Az-Zamaxshariyning otasi unchalik badavlat emasdi. Lekin o’z davrining savodli, ancha taqvodor, diyonatli kishisi bo’lgan, aksar vaqtini Qur`oni karim tilovati va toat - ibodat bilan o’tkazib, Zamaxshardagi bir masjidda imomlik ham qilgan. U xulq - atvori yaxshi, shirinsuxan va g`oyatda muruvvatli kishi bo’lib, bu fazilati bilan el orasida katta obro’ - e`tibor topgan. Az - Zamaxshariyning onasi ham g`oyatda taqvodor va dindor ayollardan hisoblangan.
3 Abul.Qosim Mahmud az Zamahshariy. Nozik iboralar, -T. 1992. 4-bet.
