Ma’ruza. Yarimo‘tkazgichlarning elektrofizik xossalari. Yarimo‘tkazgichlarda kontakt xodisalari. Reja

Signalni o‘zgartirish turlari. Analog signallarga ishlov berilganda ular kuchaytirilishi, ko‘paytirilishi, solishtirilishi, qiymati chegaralanishi, chastotasi filtrlanishi va boshqa o‘zgartishlarga uchrashi mumkin.
Kuchaytirish, solishtirish, ko‘paytirish kabi signal o‘zgartirishlar keng ko‘lamda ishlatiladigan, sanoatda seriyali ishlab chiqarilayotgan analog integral mikrosxemalar (AIS) yordamida amalga oshiriladi.
Kuchaytirish deganda signal (kuchlanish yoki tok) amplitudasi, kuchlanish manbai energiyasini chiqish signali energiyasiga o‘zgartirilishi hisobiga chastotalarning chegaralanmagan oralig‘ida nochiziqli buzilishlarsiz K_U marta ko‘paytirish tushuniladi. Signallarni kuchaytirish operatsion kuchaytirgich (OK)lar, videochastotalarning keng polosali va YuCh kuchaytirgichlari yordamida amalga oshiriladi.
Chiziqli analog o‘zgartirishlarni amalga oshirishda OK negiz qurilma bo‘lib xizmat qiladi. Nochiziqli analog o‘zgartirishlarni amalga oshiruvchi asosiy qurilma sifatida signallarni analog ko‘paytirgich xizmat qiladi. U ikkita kirishga ega bo‘lgan o‘zgartgichdan iborat bo‘lib, X va U analog kattaliklar ko‘paytmasi U_ChIQ ni aniqlaydi:
,
bu yerda, K – masshtablovchi koeffitsiyent bo‘lib, X va U ga bog‘liq emas.
Signallarni analog ko‘paytirgich universal qurilma bo‘lib, u ko‘paytirish, bo‘lish, darajaga ko‘tarish, ildiz chiqarish kabi amallarni bajarish uchun ishlatiladi. Ko‘paytirgichlar asosida barcha turdagi detektorlar, modulyator - demodulyatorlar, aktiv filtrlar, boshqaruvchi generatorlar va boshqalar hosil qilinadi.
Komparator ikkita analog kattalik U₁ va U₂ ni ma’lum aniqlik Δ bilan solishitirish funksiyasini bajaradi. Komparator OK asosida yaratilgan nochiziqli teskari aloqa bilan qamrab olingan maxsus qurilmadir. U istalgan shakl va davomiylikdagi signallarni hosil qilish, o‘lchash va analog axborotni raqamliga o‘zgartirish uchun ishlatiladi.
Ba’zi kuchaytirgichlarda kirish va chiqish kuchlanishlari bog‘liqligi chiziqli bo‘ladi. Qator holatlarda ortib boruvchi yoki kamayuvchi uzatish koeffitsiyentli kuchaytirish zarur bo‘ladi. Bunda OKlarning teskari aloqa (TA) zanjirlari chiziqli (rezistor) va nochiziqli (diod, stabilitron) elementlardan tuzilgan murakkab bo‘lgichlar ko‘rinishida yaratiladi. Bunday qurilmalarda chiqish signali kirish signalining ma’lum qiymatidan boshlab o‘zgarmas bo‘lib qoladi.
Aktiv filtrlar o‘zgartirilayotgan to‘liq spektrdan zarur chastotalar diapazonini ajratib olish uchun ishlatiladi. Diskret elektronikada asosan, LC – yoki RC– konturlar ko‘rinishidagi passiv elementlardan tashkil topgan an’anaviy filtrlar ishlatiladi. Mikroelektronikada filtrlarning asosiy elementi bo‘lib, chiziqli TAga ega bo‘lgan, operatsion kuchaytirgich xizmat qiladi.