Ma’ruza Zamonaviy kompyuterlarning tarixi, hozirgi holati, ishlash printsiplari va arxitekturasi. Reja

S ichqoncha. Sichqoncha ma’lumotlarni kompyuterga kiritish va u bilan muloqot qilish vazifasini tezroq amalga oshirishni tahminlaydigan qurilmadir. Usiz kompyuterda xususan, amaliyot tizimida ishlab bo’lmaydi. U yordamida amaliyot tizimga va uning boshqaruvi ostida ishlaydigan dasturlarga buyruqlar kiritiladi. Sichqoncha odatda ikki yoki uch klavishali bo’ladi: chap, o’ng va o’rta yoki g’ildirakchali. CHap va o’ng klavishalar dastur asosida almashtirilishi mumkin. Odatda chap klavisha yordamida asosiy amallar (ajratish, surish, bajarish va h.k.) bajariladi. O’ng klavisha kontekst tavsiyanoma deb ataluvchi oynadagi amallarni bajarish uchun xizmat qiladi. Kontekst tavsiyanomaning vazifasi joriy holatda u yoki bu amalni tezroq bajarish bilan bog’liq. O’rta klavisha yoki g’ildirakcha hozirda xususan, varaqlash (Page Down, Page Up amaliga o’xshab) maqsadlari uchun qulay.

Sichqoncha birinchi navbatda ko’rsatish vazifasini bajaradi. Agarda biror obhekt ko’rsatgandan keyin, chap klavishacha bosilsa, o’sha obhekt ishlash uchun tayyor bo’lib turadi. Ko’rsatilgan obhekt ustida, sichqonchaning chap klavishasi ikki marta bosilsa, ko’rsatilgan obhekt ishga tushib ketadi. Sichqonchaning chap klavishasini ikki marta ketma-ket bosish operatsiyasi, bu operatsiyani bir marta chap klavishani bosib, keyin Enter bosilganiga teng bo’ladi.
Ekranda ko’rsatilgan obhektni surish yoki ko’chirish uchun, sichqoncha ko’rsatkichini ko’rsatilgan obhekt ustiga keltirilib, sichqonchaning chap klavishasi bosiladi va klavishani qo’yib yubormasdan, obhektni yangi joyga suriladi va sichqoncha klavishasi qo’yib yuboriladi. Windows muhitida ishlayotganda ekrandagi obhektlarni sichqonchaning ham chap, ham o’ng tomonda joylashgan klavishalar bilan ko’chirish mumkin.

K laviatura. Klaviatura matnli ma’lumotlarni kompyuterga qo’lda kiritadigan va u bilan muloqot qilish vazifasini o’taydigan qurilmadir. Uning yordamida amaliyot tizimga va uning boshqaruvi ostida ishlaydigan dasturlarga buyruqlar va dasturlarga kerak bo’lgan ma’lumotlar kiritiladi.

Windows tizimida oson ishlashni yo’lga qo’yish uchun yaratilgan klaviaturalar odatda 101, 104, 108 yoki 109 klavishlardan iborat bo’ladi.
O’z vazifalariga ko’ra klavishlar beshta guruhga bo’linadi:

• 
  Alifbo harflari va sonlarni kiritadigan klavishlar.
  
• 
  Kursorni boshqarish klavishlari.
  
• 
  Funktsional klavishlar.
  
• 
  Sonlarni kiritadigan aloxida klavishlar.
  
• 
  hizmatchi klavishlar.
  

Eng katta guruh - birinchi guruh bo’lib, ular yordamida rus va lotin katta-kichik harflari, sonlar, maxsus belgilar, tinish belgilari kompyuterga kiritiladi. Pastda joylashgan uzun, hech qanaqa belgisi bo’lmagan klavishning nomi Spacerbar yoki Space deb ataladi va bo’sh joy belgisini kiritishga mo’ljallangandir. Boshqa klavishlar bir necha nomga ega, chunki ular klaviaturaning ish tartibiga (registriga) qarab turli belgilarni kiritishga mo’ljallangan.
Pastki registrda kichik yuqori registrda esa katta harf­lar kiritiladi.
Ekranga belgi tushadigan joy maxsus usul bilan belgilanadi. Buning uchun maxsus belgi bor, u kursor deb ataladi. Agar ekran matn kiritish holatida ishlab turgan bo’lsa, unda kursor o’chib-yonib turadigan vertikal chiziqcha yoki harfning ustiga tushadigan to’rtburchakka o’xshaydi va matn kursori deb nomlanadi.
Agarda ekran grafik holatda ishlab turgan bo’lsa, unda kursor yonib-o’chib turadigan gorizontal chiziqchaga o’xshaydi. Xullas kursor ko’rinishi holatga qarab o’zgaradi.
Kursorni boshqarish klavishlari ←, →, ↑, ↓ Home, End, Pageup, PageDown, Backspace va Enter lardan iborat bo’lib ular matn ko’rsatkichini joyini o’zgartirishga yordam beradi
F1 dan F12 gacha bo’lgan klavishlar funktsional klavishlar deb nomlanadi. Dastur tuzilishiga qarab, ushbu klavishlar har xil vazifalarni bajarishi mumkin. Bular 12 ta bo’lishiga qaramasdan, ko’pincha F1 dan F10 gachasi ishlatiladi. Odatda F1 klavishi yordamchi ma’lumotlarni olish uchun xizmat qiladi (Spravochnik).
Num Lock (sonlarni saqlash) - sonlar kiritishning kichik klaviaturasi sonni kiritishga yoki kursorni boshqarishga moslaydi. Sonlarni kiritish klavishlari ikki holatda ishlashi mumkin:

• 
  sonlarni kiritganda,
  
• 
  kursorni boshqarishda.
  

Ikki holatning biridan ikkinchisiga o’tishni Num Lock (mahkamlash bilan) yoki shift klavishi (mahkamlash kerak emas) bajaradi. Bunda Caps Lock klavishi sonlarni kiritish klaviaturasiga tahsir ko’rsatmaydi.
Sonlarni kiritish paytida sonlarni kiritish klaviaturasi kalkulyatorning klaviaturasiga o’xshaydi. Sonlarni va arifmetik amallar belgilarini kiritish uchun qulaylik yaratadi. Sonlarni kiritgan paytda Num Lock chirog’i yonib turishi kerak, agarda Num Lock ni ko’rsatuvchi chiroq o’chgan bo’lsa, ushbu kichik klaviatura bilan matn kursorini boshqarish mumkin.
hizmatchi klavishalarga quyidagilar kiradi:
Ctrk (Control - boshqarish) - boshqa klavish bilan birga bosilganda, o’sha klavishning vazifasi o’zgaradi.
Alt (Alternative - o’zgartiruvchi) - bu klavish ham boshqa klavishlar bilan birga bosilganda, o’sha klavishning ish vazifasini o’zgartiradi.
Print Screen (ekrandagini chop etish) - ushbu klavish ekranda bo’lgan ma’lumotni printerga chiqarib beradi yoki bufer xotiraga joylaydi.
Pause (vaqtinchalik to’xtash) - ushbu klavish bosilganda kompyuter o’z ishini vaqtincha to’xtatadi.
TAB (tabulyatsiya) - faqat pastdagi registrda ishlaydi va gap matn, hujjatlar haqida ketganda, kursorni o’ng tomonga, navbatdagi maxsus ko’rsatilgan (belgilangan) nuqtaga (pozitsiyaga) suradi. Bu klavishning qulayligi shundaki, uning yordami bilan jadvallar tuzish oson va matnni yozganda ham belgilangan pozitsiyadan boshlab terish mumkin. Klavishlarni yuqori registrda bosganda, kursorni chap tomonga, belgilangan pozitsiyaga surish mumkin.
Caps Lock (katta yoki kichik harflarga o’tish klavishi) - yuqori registrga o’tish imkonini yaratib beradi. haqiqatda esa ushbu klavish faqat harflar terish klavishlariga o’z tahsirini ko’rsatadi, katta harflar kiritish imkonini yaratib beradi. Bu klavishni bosib ushlab turish kerak emas. Ishlovchiga qulaylik yaratish maqsadida klaviaturaning o’ng burchagida yonib turadigan indikatorlar joylashgan. Bu indikatorlar holatni ko’p vaqt davomida saqlab turadigan klavishlar bilan bog’langan. SHularning ichida bittasi Caps Lock ga tegishli.
Scroll Lock (surishni saqlaydi) - bu klavish yordamida kursorni harakatga keltirmoqchi bo’lsangiz, kursor ekranga sakraydi. Bu klavish ham o’z holatini mustahkamlash (fiksatsiya) bilan bajaradi.
ESC (bekor qilish) – bu klavisha ayrim buyruqlarni bekor qilish uchun ishlatiladi.