Ma’ruza№17. Qisqa fursatli portlatish texnologiyasi to’g’risida asosiy tushunchalar Reja

Ma’ruza№17.
Qisqa fursatli portlatish texnologiyasi to’g’risida
asosiy tushunchalar


Reja:
13.1.Darsning maqsadi va asosiy vazifalari
13.2.Qisqa fursatli portlatish to’g’risida asosiy tushunchalar


Darsning maqsadi: Qisqa fursatsli portlatish yordamda kon jinslarining maydalanishini va boshqarishni urganish.


Qisqa fursatli portlatish to’g’risida asosiy tushunchalar.

Qisqa fursatli portlatishda uzaro kushni zaryadlarning birgalikdagi ta’sirini yaxshilab, ma’lum darajada portlashning parchalash samaradorligi laxzali portlatishdagi samaradorlikdan yukori buladi. Qisqa fursatli portlatishda PM lar aralash zaryadlari yoki zaryadlar guruxi anik ketma-ketlik bilan sekinlatish vaktini belgilangan intervalidan oshirmasdan portlatiladi.

Qisqa fursatli portlatishning moxiyati shundan iboratki, xar kaysi keyingi zaryad portlashi shunday paytda sodir buladiki, bu paytda massiv oldingi portlashning kuchli ta’siri ostida buladi. Birinchi zaryad laxzali portlatiladi va massiv uning ta’sir zonasida xuddi yakka zaryadday parchalanadi. Ikkilamchi zaryad, masalan 25 m.s keyin birinchi zaryad portlaganidan 50m.s utgach portlatiladi.
Tog jinslarining parchalashning yukori samaradorligiga – Qisqa fursatli portlatishda zaryad guruxlarining tugri va kaytgan zarbli tulkinlarning parchalanuvchi muxitga birgalikdagi ta’siri natijasida, kushimcha ochik bushliklarning xosil bulishi va siljiyotgan massivlarning uzaro urilishi natijasida erishiladi.
Qisqa fursatli portlatishda aralash zaryadlar ta’sir zonasida parchalangan tog jinslari turli tezlikda va yunalishda xarakatlanadi, bu esa uz navbatida parchalangan bulaklarning uzaro tuknashuviga olib keladi va maydalanishning bir tekisda borishiga olib keladi.
Qisqa fursatli portlashning afzalligi: PM ning solishtirma sarfi kamayadi, bir tekisda maydalanish yaxshilanganda, noulcham bulaklarning chikishi kamayadi. Portlashning seysmik ta’siri kamayadi, 1m skvajinadan chikadigan portlatilgan massa xajmi va mikdori oshadi. Bu usul bilan portlatishda ijobiy natijalarga erishish uchun portlatish sxemasini xamda talab etilgan sekinlatish vaktlarini tugri tanlay bilish kerak.
Kamchiliklari: Portlatish sxemasini xamda sekinlatish intervalini tugri tanlashning kiyinligi, portlatuv vositalarining kimmatlashishi, portlatuv tarmogini juda katta aniklik bilan tayyorlashning talab etilishi, portlamay kolishi (ayrim zaryadlarning) extimolligining oshishidadir.
Qisqa fursatli portlatish texnikasi.
Elektr usulida Qisqa fursatli protlatish – odatdagi tok manbaalari bilan EDKZ elektr portlatgichlarini kullab bajariladi. Boshlangich nolovoy gurux sifatida laxzali ta’sir etuvchi ED-8-E, ED-8-J va boshka turdagi, ishlash vaktlari orasida katta uzilish bulmagan elektr portlatgichlardan foydalaniladi.
Qisqa fursatli portlatishning elektr portlatish tarmogi xam xuddi laxzali elektr portlatish tarmoklarini xisoblashday xisoblanadi. Elektr portlatgichlarni ulash sxemalari xam uxshash: ketma-ket ulash, parallel dastali ulash va aralash ulash.
Kuyilgan maksadga karab, bir katorli va kup katorli Qisqa fursatli portlatishnin turli xil sistemalari kullaniladi. Bir kator bulib joylashgan skvajinalarni Qisqa fursatli portlatishda ular ma’lum vakt oraliklarida bittalab yoki gurux bilan belgilangan ketma-ketlikda portlatiladi.
Yopishkok tog jinslari (oxak, dolomit)ni maydalash uchun portlatishda bir katorli Qisqa fursatli portlatishdan foydalaniladi va xaddan ziyod kup maydalanib ketishning oldi olinadi. Xuddi shunday, bino va inshootlarga portlashning seysmik ta’sirini kamaytirish uchun xam bir katorli Qisqa fursatli portlatish kullaniladi.
Bir katorli Qisqa fursatli portlatishning laxzali portlatishdan farki shuki – bunda jinslarning maydalanishi yaxshilanadi, noulcham bulaklarning chikishi kamayadi, 1m. skvajinadan chikadigan portlagan massa xajmi oshadi.
Ketma-ketlik bilan yoki navbat bilan portlatish sxemasi 1a-chizmada keltirilgan. Portlatish tarmogini tayyorlashda eng oddiy sxemalardan xisoblanadi, ammo kup sonli sekinlatish oraliklariga ega bulgan portlatish vositalari talab etiladi va jinsning bir tekisda maydalanishi ta’minlanmaydi. Bu sxemani uncha katta bulmagan xajmdagi ishlarni bajarishda portlashning seysmik ta’sirini kamaytirish uchun kullash mumkin.