Masala yechishni birgalikda oʻrganamiz

MASALA YECHISHNI BIRGALIKDA OʻRGANAMIZ
Masala nima? Har qanday matnli masala - bu hodisani (vaziyatni, jarayonni) tavsiflashdir. Shu nuqtai nazardan, matnli masala hodisaning (vaziyat, jarayon) og'zaki modelidir va har qanday modelda bo'lgani kabi, matnli masala ham butun hodisani bir butun sifatida emas, balki faqat ba'zi jihatlarini, asosan uning miqdoriy xususiyatlarini tavsiflaydi. Har qanday matnli masala ikki qismdan iborat - shartlar va talablar (savollar). Shartlarda ob'ektlar va ob'ektning ba'zi raqamli ma'lumotlari, ular orasidagi ma'lum va noma'lum qiymatlar to'g'risida ma'lumot beradi. Masalaga qo'yiladigan talablar - bu topish kerak bo'lgan ma’lumotdir. Bu buyruq yoki so'roq shaklidagi jumlalar bilan ifodalanadi.
Har qanday masalani ishlash quyidagicha boshlanadi:
1) Oʻquvchilar mustaqil ravishda masala sharti bilan tanishadilar.
2) Oʻquvchilardan biri masalani baland ovozda oʻqiydi, u matnni shuday oʻqishi kerakki, masala sharti hammaga tushunarli boʻlishi zarur.
2) Soʻng oʻquvchilar birgalikda masalani tahlil qiladilar.
3) Masalada asosiy jumlalarni ajratib koʻrsatishlari kerak va masalani qisqa shartini yozadilar.
4) Masalani yechishning qisqa rejasini tuzadilar.
5) Masala modelini tanlaydilar (rasm, chizma, jadval).
6) Yechish usuli tanlanadi.
7) Masala savoliga javob beradilar.
8) Yechimni tekshiradilar.
Matnli masalalar (ularni yoki yechish usuli, yoki masalani yechishda zarur boʻladigan amallar tartibi, yoki oʻxshash mazmuniga qarab) quyidagi guruhlarga boʻlinadi:
1. Masalani hal qilish uchun bajarilishi kerak bo'lgan amallar soni bo'yicha: sodda va murakkab masalalar.
Bitta arifmetik amal yordamida bajariladigan masalalar sodda masalalar deyiladi.
1-masala: Bir kg olmaning narxi 17000 soʻm. Agar nokning 1 kg mi 12000 soʻm qimmat boʻlsa, 1 kg nok qancha turadi? Ikki va undan ortiq arifmetik amallar yordamida bajariladigan masalalar murakkab masalalar deyiladi.
2-masala. Toʻgʻri to'rtburchakning eni uning boʻyining 8/9 qismiga teng. Agar uning eni 32 sm bo'lsa, toʻgʻri to'rtburchakning yuzi va perimetrini toping.
Murakkab masalani yechish bir necha sodda masalalarni yechishga keltiriladi.
2. Ma'lumotlar va qidirilayotganlar sonining muvofiqligi bo'yicha:
aniq va aniqmas masalalar.
Shartlar soni berilganlar va qidirilganlar soniga mos kelishi kerak. U holda masala bitta yechimga ega va u aniq masala deyiladi.
3-masala. Ikkita kitob muqovalovchi 384 ta kitobni muqovalashi kerak. Ulardan biri kuniga beshta kitobni muqovalab, 160 ta kitobni muqovaladi. Birinchi muqovalovchi bilan ishni bir kunda tugatish uchun ikkinchi muqovalovchi kuniga nechta kitob muqovalashi kerak? Agar masalaning shartlari soni yetarli bo'lmasa, unda masala bir nechta yechimlarga ega bo'lishi mumkin va aniqmas masala deb ataladi.
4-masala. Omborda 392 banka gilos, malina va qulupnay murabbo bo'lgan. Gilos murabbo idishlari malinali murabbo idishlariga qaraganda 3 baravar ko'p edi. Agar har bir bankada 800 g murabbo bo'lsa, gilos murabbo massasi qancha bo'ladi?