Mashinasozlik texnologiyasi

I. UMUMIY QISM
1.1. Payvandlash usuli haqida umumiy ma’lumotlar.

II. Texnologik qism
2.1. Flyus ostida payvandlab hosil qilingan birikmalarning tuzilishi.

Zagatovkalarning standart o’lchamlari

Korxonalarga yetkazib berilayotgan po’lat rulonning standartlarga mos yetkazib berish o’lchamlari
Ishlab chiqarish usuli	Harakat yo’nalishi o’zgaruvchan prakat
Qalinligi	0.13 dan 2.0 mm gacha
Eni	1000 da 1250 mm gacha
Rulonning diametri	Ichki diametric 610 mm
	Tashqi diametri 900 dan 2100 mm gacha
Rulonning og’irligi	Buyurmachining ko’rsatmasiga ko’ra
	Eng yuqori og’irligi 25 tonna
Xalqaro standartlari	DIN 1623, JIS G 3141, EN 10131

Hozirgi vaqtida yer yuzasida turli xil standartlar bo’yicha po’latlar ishlab chiqariladi ularning nomlanishi va standartlari har xil bo’lgani bilan bir-biriga mos tushuvchi po’latlar turlari mavjud. Ularning taqqoslash jadvali quyida keltirilgan.

Standart markadagi po’latlar.

Dunyo bo’yicha keng tarqalgan po’lat maxsulotlarning standartlar bo’yicha muvofiqligi
Standartlar	Sifat darajasi	Po’latning turi	Po’latni turi	Po’latni turi
DIN	DIN 1623-1	Ct 12	Ct 13	Ct 14
JIS	JIS G3142	SPCC	SPCD	SPCE
ASTM	A366,620	A 366	A319	A 620
BS	EN 10130	Fe P01(DC01)	Fe P04(DC03)	Fe P04(DC04)

Po’latlarning standartlar bo’yicha fizik xususiyatlari kimyoviy tarkibi

Sifat Darajasi	Materialning nomeri	Uglerod miqdori C%	Chozishdagi kuchlanish	Oquvchanlik chegarasi	Deformatsion chozilish	Qattiqligi
						0.6	q<0.6	HRF
						HRB	HR
St 12	1.0330	0.1	270-410	260	28	65	60	94
St 13	1.0333	0.1	270-370	250	32	57	55	90
RRCt 13	1.0347	0.1	270-370	240	34	55	53	88
	1.0348	0.08	270-350	210	38	50	50	86

Po’lat tarkibidagi moddalar miqdor ko’rsatkichi

Sifat darajasi	Po’latning kimyoviy tarkibi
	C	Mn	P	S
SPCC(Ct12)	0.12	0.5	0.04	0.45
SPCD(Ct13)	0.1	0.45	0.035	0.35
SPCE(Ct14)	0.08	0.4	0.03	0.03

2.2 Payvandlash jihozi va rejimlari
Flyus ostida payvandlash mashinasi

Flyus ostida payvandlash rejimi.

Payvandlanadigan materiallar xossalarining payvandlash rejimi parametrlarini tanlashga ta’siri.
Payvandlash rejimiga metallarning ko’pgina issiqlik-fizik, fizik-kimyoviy va mexanik xossalari, kristal panjaraning turi hamda parametrlar, kristallanish oralig’I (interval) va mo’rtlikning harorat oralig’i, oksid pardalarining xossalari vas hu kabilar ta’sir ko’rsatadi
Solishtirma elektr qarshiligi p₀ payvandlash toki va mashinaning turini ko’p jixatdan belgilab beradi, p₀ qancha kichik bo’lsa, I_pay shuncha katta bo’lmog’i zarur. Masalan, alyuminiy, qotishmalarini payvandlashda po’latlarni payvandlashdagidan ancha katta toklar talab qilinadi.
Issiqlik o’tkazuvchanlik koeffitsienti va payvandlash joyi yaqinida issiqlikning tarqalishini, shu joyning uzunligini, shuningdek elektro-detal tegish joyidagi haroratni belgilab beradi, kattalashishi bilan I_pay kamaytiriladi, qattiqroq, rejimlardan foydalaniladi.
Qotishmaning erish harorat T_erish issiqlik sarfiga, I_payning qiymatiga, shuningdek elektro-detal tegish joyidagi haroret va massa ko’chish jadalligiga ta’sir qiladi/
Metallning chiziqli kengayish koeffitsiyenti a va plastic deformatsiyaga shartli qarshiligi _D⁰ ortishi bilanichki chayqalib to’kilishalarga moyillaigi oshadi, qoldiq zo’riqishlar va deformatsiyalar darajasi kattalashadi _D⁰ ning qiymatlari katta bo’lgan metallarni payvandlashda F_pay ni keskin oshirishga, yumshoqroq rejim o’rnatishga to’g’ri keladi.
Kristalalnish oralig’i (intervali) va mo’rtlikning harorat oralig’gi (intervali) (MHO) qiziganda darz ketishga moyillikni belgilaydi. MHO qancha keng bo’lsa, qiziganda darz ketishiga moyillik shuncha yuqori bo’ladi.
Kristall panjaraning turi va parametri, erish suyuqligi turli qotishmalarni payvandlashdagi o’xshashlikni, o’zak metalining yakuniy tuzilmasi hama xossalarini belgilaydi.
Ayrim materiallar harorat ko’tarilishi bilan o’z xossalarini ( o’zgartiradi. Shu bois rejimga ko’pincha qo’shimcha tok impulsi bilan oldindan qizdirish kiritiladi. ( _0,ni oshirish va ni kichiklashtirish uchun ). Bu esa payvandlash tokini kamaytirish va birikmalarning shakllanishini osonlashtirish imkoniniberadi.
Konstruksion materiallarning xossalari

Qotishmalar guruhi va kichik guruhi (namunaviy vakil	20^0C dagi solishtirma elektr qarshilik 0,, mk	20^0C dagi issiqlik o’tkazuvchanlik	Chiziqli kengayishning koeffisiyenti ^-6,1/K	Erish harorati Terish , ^0C	Kristallanishi oralig’i, ^0C	Oksid pardoning erish harorati Terish , ^0C	20^0C dagi oquvchanlik chegarasi oq (20^0), MPa	Payvandlash joyi metallning deformatsiyaga shartli qarshiligi ^0D MPa
1. Kam uglerodli po’latlar (08kп)	13	0.06	11.5	1530	1530-1510	1424 (FeO)	180	200
2. O’rtacha va kam uglerodli po’latlar (30ХГСА)	21	0.04	12.3	1480	1480-1350	-	900	280
3. Legirlangan po’latlar va qotishmalar: a) korroziyaga bardosh va issiqbardosh po’latlar (12Х18Н10Т) b) issiqbardosh qotishmalar (ХН75МБТЮ) d) issiqbardosh oshirilgan qotishmalar (ХН60БТ)	75 90 120	0.016 0.013 0.01	15.5 13.5 12.7	144 - 1375	1440-1380 - 1375-1200	2275 -	20 400 350	300 500 700
4. Titan qotishmalar (ВТ6)	160	0.08	8	1700	1700-1680	1840	650	350
5. Alyuminiy qotishmala: a) kam plastik qotishmalar (Амг6) b)termik mustahkamlangan yuqori darajada chidamli qotishmalar (Д16Т) d) plastic qotishmalar (АМц)	7.5 7.3 4.2	0.1 0.125 0.16	2.0 22 22	620 633 654	620-550 633-502 654-633	2030 2050 2050	160 280 500	160 120 80
6. Magniy qotishmalar (MA2-1)	12	0.1	-	632	632-565	2800	150	70
7. Mis qotishmalar (Л62 markali jez)	8.0	0.11	20.6	905	905-890	1230	470	130
8. Qiyin eriydigan qotishmalar (BM1)	5.5	0.17	6.06	2620	2620-2605	782	800	800

Sirtqi pardalarning elektr va fizik-mexanik xossalari tegissh joylarida issiqlik ajralishiga hamda massa ko’chishga ta’sir qiladi.

Flyus ostida payvandlash issiqlik balansi