O’tkir yuqumli kasallik bo’lib, sporodik, endemik va epidemik tarqalish, bakteriemiya, klinikada – umumiy intoksikatsiya, tipik isitmalash, jigar va taloq kattalashishi, me’da-ichak trakti disfunksiyasi

O’tkir yuqumli kasallik bo’lib, sporodik, endemik va epidemik tarqalish, bakteriemiya, klinikada – umumiy intoksikatsiya, tipik isitmalash, jigar va taloq kattalashishi, me’da-ichak trakti disfunksiyasi, patologoanotomik - asosan limfatik apparat zararlanishi va ingichka ichakda yaralar hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi.

• O’tkir yuqumli kasallik bo’lib, sporodik, endemik va epidemik tarqalish, bakteriemiya, klinikada – umumiy intoksikatsiya, tipik isitmalash, jigar va taloq kattalashishi, me’da-ichak trakti disfunksiyasi, patologoanotomik - asosan limfatik apparat zararlanishi va ingichka ichakda yaralar hosil bo’lishi bilan xarakterlanadi.

Oilasi – Enterobacteriaceae

• Oilasi – Enterobacteriaceae

• Avlod – Salmonella

• Turkumi – Salmonella enterica

• Turi – enterica, serovar typhi

L-turga o’tish xususiyati

• L-turga o’tish xususiyati

• Tashqi muhitga chidamliligi — tuproqda va suvda 1-5 oygacha, najasda— 25 kungacha, kiyim kechak va choyshablarda — 2 haftagacha, oziq ovqat maxsulotlarida — bir necha kundan bir haftagacha, asosan — sutda,qiymada va salatlarda uzoqroq saqlanadi, harorat 18°S dan oshganda ular ko’payish xususiyatiga ham ega.

• Qaynatilganda tez o’ladi.

• Dezinfiksiyalovchi moddalarning odatdagi konsentratsiyasida bir necha minutda nobud bo’ladi (lizol, xloramin, fenol, sulema).

Grammanfiy xarakatchan tayoqcha peritrixial xivchinlarga ega.

• Grammanfiy xarakatchan tayoqcha peritrixial xivchinlarga ega.

• spora va kapsula hosil qilmaydi.

Kasallikning manbai va rezervuari faqat bemor va bakteriya tashuvchi odam

• Kasallikning manbai va rezervuari faqat bemor va bakteriya tashuvchi odam

• Yuqish mexanizmi – fekal-oral

• Yer yuzining barcha iqlimlarida uchraydi

Qo’zg’atuvchining infitsirlovchi miqdori (doza) – 10 mln dan to 1 mlrd mikrob tayoqchalari [Nognick R. V.]

• Qo’zg’atuvchining infitsirlovchi miqdori (doza) – 10 mln dan to 1 mlrd mikrob tayoqchalari [Nognick R. V.]

• Patogenez bosqichlari:

• Qo’zg’atuvchining organizmga tushishi
• Limfadenitning rivojlanishi
• Bakteriemiya
• Intoksikatsiya
• Parenximatoz diffuziyasi
• Qo’zg’atuvchining organizmdan chiqishi
• Immunitetning shakllanishi va gomeostazning tiklanishi

4-5- kunlarda spesifik IgM ning shakllanishi

• 4-5- kunlarda spesifik IgM ning shakllanishi

• 2-3- haftada– O-antitela IgM va IgG

• paydo bo’lishi

• T-xujayralarining umumiy defitsiti va T-xelperlarning va T-supressorlarning kamayishi

• Postinfeksion immunitet – 15-20 yilgacha saqlanadi.

• 1,5-2 yil ichida qaytadan kasallanishi mumkin

miyasimon bo’kishi (1-hafta)

• miyasimon bo’kishi (1-hafta)

• nekroz bosqichi (2-hafta)

• yaralanish bosqichi (3-hafta)

• toza yara bosqichi va yaraning bitish davri (4-5-hafta)

Klinik turiga qarab:

• Klinik turiga qarab:

• Tipik
• Atipik (abortiv, bilinar – bilinmas hamda ambulator)
• Og’irlik darajsiga qarab:
• Engil
• O’rtacha og’ir
• Og’ir
• Kechish turiga ko’ra:
• Siklik
• Qaytalanuvchi (residivli)
• Asoratlanishiga ko’ra:
• Asoratli
• Asoratsiz

Inkubatsion davri – 9-14 kun

• Inkubatsion davri – 9-14 kun

• Kasallik davrlari:

• Boshlang’ich (prodromal) davri
• Avj olish davri
• Klinik belgilarning so’nish davri
• Sog’ayish davri

Umumiy simptomlar

• Umumiy simptomlar

• Umumiy xolsizlik
• Tez charchash
• Adinamiya
• Bosh og’rishi
• Ba’zan et uvishishi.

• Kasallikning 4—7-kunlari tana harorati eng cho’qqiga ko’tarilishi kuzatiladi.

• Intoksikatsiya belgilari kuchayadi
• Bosh og’rishi kuchayadi
• Ishtaxaning pasayishi yoki yo’qolishi
• Uyquning buzilishi (kunduzi uyquchanlik, tunda uyqusizlik)
• Qabziyatga moyillik, meteorizm kuzatiladi.

• Kasallikning 7—9- kunlarida klinik belgilari yaqqol namoyon bo’ladi.

Umumiy intoksikatsiya alomatlari

• Umumiy intoksikatsiya alomatlari

• Nisbiy bradikardiya

• O’pkada tarqoq quruq xirillashlar

• Til odatda quruq, kulrang – jigar rang karashlar bilan qoplangan, kattalashgan, (til chetlarida tish izlari)

• Qorin dam bo’lishi (kepchigan - meteorizm)

• Perkutor tovushning bo’g’iqlashishi, o’ng yonbosh soxada (simptom Padalka).

• Ba’zan qorin tifi o’tkir gastroenterit yoki enterit belgilari bilan boshlanadi.

Intoksikatsiyaning kuchayishi:

• Intoksikatsiyaning kuchayishi:

• Bemorlarda tormozlanish

• Es – xushning xiralashishi (infeksion-toksik ensefalopatiya)

• rozeolez toshmalar (qorining yuqori qismida va kukrakning pastki qismlarida)

• Til quruq tish izlari bilan, kulrang – to’q qo’ng’ir karashlar bilan qoplangan hamda cheti va uchi qizargan karashdan xoli (fuliginoz til).

• Diareya

• Gepatosplenomegaliya

• Nisbiy bradikardiya va puls dikrotiyasi

• Arterial bosimning pasayishi (gipotoniya)

Meteorizm, qorni yumshoq, palpatsiyada o’ng yonbosh soxada og’riqli, Padalka simptomi musbat. Ko’pincha qabziyat, lekin ich ketishi ham bo’lishi mumkin («no’xat sho’rva»ko’rinishidagi najas).

• Meteorizm, qorni yumshoq, palpatsiyada o’ng yonbosh soxada og’riqli, Padalka simptomi musbat. Ko’pincha qabziyat, lekin ich ketishi ham bo’lishi mumkin («no’xat sho’rva»ko’rinishidagi najas).

Umumiy intoksikatsiya va bosh og’riqlarining yo’qolishi

• Umumiy intoksikatsiya va bosh og’riqlarining yo’qolishi

• Tana haroratining litik pasayishi

• Ishtaxaning ochilishi

• Tilning tozalanishi

• Jigar va taloqning kichiklashishi

Abortiv shakli:

• Abortiv shakli:

• Xastalikning kam yoki ko’proq belgilarining tez rivojlanishi bilan xarakterlanadi (5—7 kunda yoki 2—3 kunda), ko’pincha haroratning kritik pasayishi, simptomlarning yo’qolishi va sog’ayish davriga o’tishi.

• Qorin tifini bilinar-bilinmas shakli:

• Qisqa subfebril isitma
• Kuchsiz intoksikatsiya va kasallikka xos simptomlarning bo’lmasligi
• Kasallik davomida isitma 380S dan oshmaydi.
• Bradikardiya va meteorizm kuzatilmaydi
• Toshmalarning yo’qligi.

Ichak perforatsiyasining klinikasi

• Ichak perforatsiyasining klinikasi

• Odatda kasallikning 3-haftasida ba’zan 11 – 12 kunlarida bo’ladi
• Asosiy belgisi qorinda og’riqning paydo bo’lishi (odatda qorinnig o’ng pastki qismida)
• Qorin devori mushaklarning taranglashishi.
• Qorin pardasini ta’sirlanish simptomi.
• Qorin soxasida erkin gazlarning aniqlanishi (jigar soxasida bo’g’iq timpanik tovush, jigar bo’g’iqligini kamayishi, rentgenologgik tasvirda jigar usti diafragma soxasida havo borligi)
• Yonbosh ichakning terminal soxasida ko’pincha perforatsiya kuzatiladi. (20-30 sm)

Ichakdan qon ketishi:

• Ichakdan qon ketishi:

• Haroratning tezda tushishi,
• Es – xushning biroz tiniqlashishi, bosh og’rishining kamayishi, bemor ahvolining engillashishi.
• Keyin bemorning rangi oqarib ketishi, puls tezlashishi, gipotoniya, sovuq ter ajralishi.
• Ko’p qon ketganda kollaps holatiga tushishi.
• Axlatda qonning bo’lishi («qora moysimon axlat»).
• Ko’p qon ketishida 1,5—2 soatdan sung axlat o’rniga toza qon kelishi. Periferik qonda gemoglobinning kamayishi, eritrotsit va gematokrit ko’rsatkichlarining kamayishi, retikulotsitlar sonini oshishi.

Infeksion-toksik shok (ITSh) —

• Infeksion-toksik shok (ITSh) —

• Kasallikning avj olish davrida shakllanadi (2—3-hafta).
• Bemorning axvoli tezda yomonlashadi.
• Tana haroratining tez pasayishi normal yoki subnormal sonlargacha
• Akrotsianoz, ko’z olmasining ketib qolishi
• Taxikardiya shakllanishi
• Diurezning kamayishi anuriyagacha

Kasallikning og’irligiga qarab 3—5% bemorlarda tashuvchi bo’ladi

• Kasallikning og’irligiga qarab 3—5% bemorlarda tashuvchi bo’ladi

• Ko’p yillar mobaynida ba’zan umrbod

• Patogenezi

• Odam organizmining ayrim tif antigenlariga (O – antigen) immunologk tolerantligini.
• T va V limfotsit va makrofaglarning - immunokompetent hujayralarning normal kooperatsiyasini buzilishi
• Qo’zg’atuvchining hujayra ichi makrofaglarida parazitlik qilishi va L-formaga o’tishi.
• Yondosh kasalliklar pielit, pielonefrit, xolesistoxolangit va parazitar kasalliklarning bo’lishi.

Anamnez:

• Anamnez:

• epidemiologik ma’lumotlar
• Isitma va intoksikatsiya bo’lishi

• Laborator uslublar:

• Qonni va axlatni bakteriologik tekshirish
• Qonni umumiy taxlili
• Serologik uslublar:
• immunoferment analiz (IFA)
• radioimmun analiz (RIA)
• reaksiya koagglyutinatsii (RKA)
• passiv gemagglyutinatsiya reaksiyasi
• Vidal reaksiyasi
• reaksiya O-agregatgemagglyutinatsiya (O-AGA)
• Bu uslublarning ishonchligigi 90—95% ni tashkil etadi.

Brutsellyoz

• Brutsellyoz

• Ku-isitma

• Toshmali tif

• Bezgak

• Salmonellyozning tarqoq turi

• O’tkir Respirator Virusli Infeksiyalar

• Kollagenozlar va boshqa somatik kasalliklar bilan

Qat’iy yotoq rejimi – butun isitma davomida va isitma tushgandan keyin 1 haftagacha

• Qat’iy yotoq rejimi – butun isitma davomida va isitma tushgandan keyin 1 haftagacha

• Parxez № 4A

• Etiotrop davo

• Patogenetik davo

Tana harorati normallashgandan so’ng davolash muolajalari kasallikning 10-kungacha davom etishi lozim. Kasallikning turi va qanday kechishidan qat’iy nazar.

• Tana harorati normallashgandan so’ng davolash muolajalari kasallikning 10-kungacha davom etishi lozim. Kasallikning turi va qanday kechishidan qat’iy nazar.

• Agar etiotrop davolashning 4-5 kunlarida bemorning axvoli yaxshilanmasa qo’llanilayotgan preparatni almashtiriladi.

• Autokulturada qo’zg’atuvchi sezuvchanligi aniqlangan preparat berish maqsadga muvofiqdir.

Levomitsetin (Xloramfenikol):

• Levomitsetin (Xloramfenikol):

• Kattalarga –ichishga 20—30 min ovqatdan oldin 50 mgG’kg dozada, bir sutkada 4 mahal
• Tana harorat normallashgandan sung 30 mgG’kg tana massasiga
• Og’iz orqali qabul qilish imkoni bo’lmaganda (qayt qilish, ko’ngil aynash, epigastral soxada og’riq) preparat parenteral yuboriladi (tomir ichiga, mushak ichiga) levomitsetin suksinat 3 g sutkada yoki shamchalarda.
• Qarshi kursatmalar: qon ivishi buzilishida, psoriaz, ekzema, preparatga sezgirlik yuqori bo’lganda.
• Nojuya ta’sirlari: leykopeniya, agranulotsitoz, trombotsitopeniya, gipo- yoki aplastik anemiya.

Ampitsillin:

• Ampitsillin:

• Kattalarga ichishga ovqatdan so’ng (ampitsillina trigidrat) 1—1,5 g dan 4—6 mahal sutkada yoki
• Parenteral (natrili tuzi) sutkali doza 6 g.
• Ampitsillinga effektivligi levomitsetinga qaraganda past.
• Qarshi ko’rsatma: penitsillin preparatlariga sezgirlik yuqori bo’lganda.

Kompleks trimetoprim (80 mg tab.) va sul’fametoksazola (biseptol, baktrim) (400 mg tab.):

• Kompleks trimetoprim (80 mg tab.) va sul’fametoksazola (biseptol, baktrim) (400 mg tab.):

• Kattalarga ichishga 2 tabletkadan X 2 mahal kuniga ovqatdan so’ng (og’ir hollarda 3 tabletkadan 2 mahal X kuniga) 3—4 hafta davomida

Levomitsetin, ampitsillin va trimetaprimlarga – sezgir bo’lganda sulfametoksazolni ftorxinolonlarga — almashtiriladi siprofloksatsin, ofloksatsin i pefloksatsin (asosan chetdan kirib qogan qorin tifi va paratiflar uchun (Tadjikiston, Afg’oniston, Jan.-Sharqiy Osiyo, Lotin Amerikasi, Afrika).

• Levomitsetin, ampitsillin va trimetaprimlarga – sezgir bo’lganda sulfametoksazolni ftorxinolonlarga — almashtiriladi siprofloksatsin, ofloksatsin i pefloksatsin (asosan chetdan kirib qogan qorin tifi va paratiflar uchun (Tadjikiston, Afg’oniston, Jan.-Sharqiy Osiyo, Lotin Amerikasi, Afrika).

• Siprofloksatsin:

• ichishga 500-750 mg dan (2-3 tabletka) 2 mahal kuniga ovqatdan so’ng.
• In’eksiya uchun tomir ichiga (og’ir hollarda yoki peroral berish imkoni bo’lmaganda) preparat 60—120 min 2 max kuniga 200—400 mg. dan yuboriladi.

• Ofloksatsin:

• 400—800 mg dan ichishga 2 mahal kuniga.

Dezintoksikatsion va gemostaz korreksiyasi

• Dezintoksikatsion va gemostaz korreksiyasi

• Ko’p suyuqlik berish
• Enterosorbentlar berish
• O’rtacha og’ir va og’ir hollarda parenteral tuzli-glyukoza eritmalar yuborish
• Og’ir hollarda va davolashdan ijobiy natija bo’lmaganda – 3-kunida gemosorbsiya
• Leykopoez stimulyatorlari (metiluratsil)

Uzoq muddatli ampitsillin bilan davolash kursi

• Uzoq muddatli ampitsillin bilan davolash kursi

• Vaksinoterapiya

• Yondosh kasalliklarni davolash

Kattalarni immunizatsiya qilish

• Kattalarni immunizatsiya qilish

• To’yintirilgan qorin tifi vaksinasi

• Bolalarni immunizatsiya qilish

• Tuyintirilgan Vi-antigen bilan vaksinatsiya qilish

• AQSh da peroral vaksina keng miqyosida qo’llaniladi