“Mashinasozliktexnologiyasi” fakulteti “Texnologikmashinalarvajihozlar” kafedrasi

Ishlab chiqarish sanitariyasining asosiy vazifasi esa zararli moddalarning 
belgilangan ruhsat etilgan miqdori (REM) asosida sog‟lom va xavfsiz ish sharoitini 
yaratishdan iboratdir. 
Ma‟lumki, xalq xo‟jaligining ayrim sohalarida, jumladan qishloq xo‟jaligi, 
neft gaz quduqlarini qazish va ulardan foydalanishda ko‟pgina ishlar ochiq havoda 
o‟tkaziladi. Bunday holda ishchilarga meteorologik sharoitlar, ya‟ni havoning 
harorati, namligi, bosim, qor, yomg‟ir, quyosh radiatsiyasi va boshqa shu kabi 
omillar katta ta‟sir etadi. Ushbu omillar ikki xil yo‟l, ya‟ni, havo orqali yoki 
bevosita muloqatda bo‟lish orqali ta‟sir etishi mumkin. 
Havo orqali ta‟sir etuvchi zararli omillarga ish joyining mikroiqlim holatini 
belgilovchi ko‟rsatkichlar miqdori, chang, gaz, shovqin, infra va ulьtratovushlar, 
yoritilganlik darajasi elektromagnit maydon, infraqizil va ulьtrabinafsha 
nurlanishlar va boshqalarni misol kilishimiz mumkin.
Ikkinchi yo‟l, bevosita qontakt orqali ta‟sir etuvchi faktorlarga esa har xil 
qattiq va suyuq zararli moddalar, titrash bilan ishlovchi asbob va moslamalar
kiradi. 
Yuqoridagi faktorlarni hisobga olgan holda, ularni inson sog‟ligiga ta‟sirini 
o‟rganish va bu ta‟sirni bartaraf etish tadbirlarini ishlab chiqish muhim va zarurdir. 
Bu masala esa mehnat gigenasining asosiy vazifasi hisoblanadi. 
Mehnat gigienasi – tibbiyot fanining bir qismi bo‟lib, ish sharoitlarining 
inson sog‟ligiga va ish qobiliyatiga ta‟sirini o‟rganadi, shuningdek, mehnat 
sharoitlarini sog‟lomlashtirish hamda ishlab chiqarishni yuksaltirishga 
yo‟naltirilgan sanitariya-gigiena, oldini olish va davolash tadbirlarini ishlab 
chiqadi. 
Mehnat sharoitlari mehnat kilish jarayonini ya‟ni bajarilayotgan ishlarning 
jadalligini ish davomida kishi gavdasining holati, asablarning psixologik zo‟rikish 

---

darajasi, organizmdagi ba‟zi organlar zo‟riqishini belgilovchi kishi harakatining 
harakteri va atrof-muhitning ahvoliga qarab aniqlanadi. 
Mehnat sharoitlarini asosan to‟rt gurux omillarga ajratish mumkin. 
Birinchi guruh omillar – atrof muhitning sanitariya – gigiena holati. Bularga havo 
harorati, atrof-muhitning tozaligi (toza, changlangan, boshka zararli moddalar bilan 
ifloslangan va b.), yorug‟lik va shovqin darajasi va boshqalar kiradi. 
Ikkinchi guruh omillarga – mehnat vositalari: ishlab chiqarishda 
foydalaniladigan mashina mexanizmlar, asbob-uskunalar va moslamalar kiradi. 
Uchinchi guruh omillarga tashkiliy tadbirlar, ya‟ni ish va dam olish rejimini 
to‟g‟ri tashkil etish, mehnat taksimoti, mehnat intizomi kabilar kiradi. 
To‟rtinchi guruh - odamlarning uzaro munosabatlari, ishchining ish joyi va 
mehnat natijalariga bo‟lgan munosabatlari bilan bog‟liq ijtimoiy omillarni uz 
ichiga oladi. 
Mehnatni to‟g‟ri tashkil etish kishi organizmiga ijobiy ta‟sir etib, unda 
yengillik va kuch kuvvatni oshiradi. Inson fiziologiyasini o‟rganish esa normal ish 
rejimini tashkil kilishga, mehnat kobiliyatini oshirishga va turli ishlarni 
bajarayotganda ishchi qanday holatda bo‟lishi zarurligini aniqlashga yordam 
beradi. 
Ma‟lumki inson uchun ko‟rish, eshitish nafas olish, sezish va asab sistemalari 
muhim a‟zolar hisoblanadi. Inson 20 dan 20000 Gts chastotali tebranishgacha 
bo‟lgan tovush to‟lqinlarini eshita oladi. Kuloqning sezish qobiliyati ancha yuqori 
bo‟lib, 2000 Gts. dan 4000 Gts. gacha diapozondagi tovushlarni normal eshitadi, 
biroq 800 Gts. dan past va 6000 Gts.dan yuqoriroq chastotada sezish qobiliyati 
birmuncha pasayadi.
Odam nafas olganda o‟pkaga kirayotgan havo tarkibida kislorod 21%, 
chiqarayotganda 16% ni tashkil kiladi. Havo tarkibidagi zararli moddalar (gazlar, 
buglar, chang va b.) inson uchun juda zararli bo‟lib, har xil kasalliklarni keltirib 
chikaradi. Sof toza havo tarkibida 77% azot, 21% kislorod, 1% is gazi va boshka 
aktiv gazlar, 1% inert gazlar ( argon, neon va b) mavjud. Havo tarkibi kanchalik 
kislorodning manfiy ionlari bilan to‟yingan bo‟lsa, inson organizmini kislorod 

---

bilan ta‟minlanish darajasi shunchalik yaxshilanadi. Lekin, ishlab chiqarish 
sharoitida tabiiy sof toza havo deyarli uchramaydi. CHunki ko‟pgina texnologik 
jarayonlar har xil zararli moddalarni ajralib chiqishi bilan kechadi.Ish joyi 
xonasining havosi tarkibidagi ushbu zararli moddalarni me‟yorlashtirish ishlab 
chiqarish texnologiyasini takomillashtirish, yangi zamonaviy texnika vositalaridan 
foydalanish, ishlab chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, 
germetiklashtirish orqali amalga oshiriladi. 
Mehnat kilish jarayonida kishi organizmiga salbiy ta‟sir etadigan ishlab 
chiqarishning nomaqbul omillari natijasida yuzaga keladigan inson sog‟ligidagi 
o‟zgarishlar kasb kasalligi deb ataladi. Ishlab chiqarishda kasb kasalliklari ish 
joylaridagi havoning changlanishi, gaz, shovkin va tebranishlar ta‟siridan hamda 
havo harorati, bosimi, namligini o‟zgarib turishi natijasida paydo bo‟ladi. Ishlab 
chiqarishdagi nomaqbul omillarning kishi organizmiga uzoq muddat ta‟sir etishi 
oqibatida ishchi kasb kasalligiga chalinishi, natijada ish qobiliyatini vaqtincha 
yoki butunlay yo‟qotishi mumkin. 
Ishchilarning doimo sog‟lom yurishlari va mehnat qobiliyatlarini 
yo‟qotmasliklarida shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish katta rolь o‟ynaydi. 
Tana va qo‟lni toza bo‟lishi, ovqatlanishdan oldin ko‟lni doimo sovunlab yuvish, 
o‟zini va kiyimlarini ozoda tutish, vaqtida ovkatlanish va ish bilan dam olishni 
to‟g‟ri tashkil qilish – shaxsiy gigienaning asosiy talablari hisoblanadi.