8
qadamdan so‘ng qo‘yilgan masala yechimga ega emasligini aniqlash ham natija hisoblanadi.
Agar ko‘rilayotgan jarayon cheksiz davom etib natija bermasa, uni algoritm deb atay
olmaymiz.
Yuqorida ko‘rilgan
misollarda odatda biz masalani yechish algoritmini so‘zlar va
matematik formulalar orqali ifodaladik. Lekin algoritm boshqa ko‘rinishlarda ham berilishi
mumkin. Biz endi algoritmlarning eng ko‘p uchraydigan turlari bilan tanishamiz.
Algoritmning so‘zlar orqali ifodalanishi. Bu usulda ijrochi uchun beriladigan har bir
ko‘rsatma jumlalar, so‘zlar orqali buyruq shaklida beriladi. Algoritmning formulalar bilan
berilish usulidan matematika, fizika, kimyo kabi aniq fanlardagi formulalarni o‘rganishda
foydalaniladi. Bu usulni ba’zan analitik ifodalash deyiladi.
Algoritmlarning grafik shaklida tasvirlanishida algoritmlar maxsus geometrik figuralar
yordamida tasvirlanadi va bu grafik ko‘rinishi blok-sxema deyiladi.
Algoritmning jadval ko‘rinishda berilishi. Algoritmning bu tarzda tasvirlanishdan ham
ko‘p foydalanamiz. Masalan, maktabda qo‘llanib kelinayotgan to‘rt
xonali matematik
jadvallar yoki turli xil lotereyalar jadvallari. Funksiyalarning grafiklarini chizishda ham
algoritmlarning qiymatlari jadvali ko‘rinishlaridan foydalanamiz. Bu kabi jadvallardan
foydalanish algoritmlari sodda bo‘lgan tufayli ularni o‘zlashtirib olish oson.
Blok-sxemalarni tuzishda foydalaniladigan asosiy sodda geometrik figuralar
quyidagilardan iborat:
1-jadval.
Nоmi
Bеlgilаnishi
Bаjаrаdigаn vаzifаsi
Jаrаyon
Bir yoki bir nеchtа аmаllаrni bаjаrilishi
nаtijаsidа mа’lumоtlаrning uzgаrishi
Qаrоr
Birоr
shаrtgа
bоglik
rаvishdа
аlgоritmning bаjаrilish yunаlishini
tаnlаsh
9
SHаkl
O'zgаrtirish
Dаsturni uzgаrtiruvchi buyruk yoki
buyruklаr turkumini uzgаrtirish
аmаlini bаjаrish
Аvvаl
Аniqlаngаn
jarayon
Оldindаn ishlаb chikilgаn dаstur yoki
аlgоritmdаn fоydаlаnish
Kiritish
chiqarish
Ахbоrоtlаrni kаytа
ishlаsh mumkin
bulgаn shаklgа utkаzish yoki оlingаn
nаtijаni tаsvirlаsh
Xujjat
Ахbоrоtlаrni kоgоzgа chikаrish yoki
kоgоzdаn kiritish
Axborot oqimi
chizig’i
Blоklаr оrаsidаgi bоglаnishlаrni
Tаsvirlаsh
Bog’lagich
Uzilib kоlgаn ахbоrоt оkimlаrini ulаsh
bеlgisi
Boshlash
tugatish
Ахbоrоtni kаytа ishlаshni bоshlаsh,
vаktinchа yoki butunlаy tuхtаtish
Izoh
Blоklаrgа
tеgishli turli хildаgi
Tushuntirishlаr
Blok-sxemalar bilan ishlashni yaxshilab o‘zlashtirib
olish zarur, chunki bu usul
algoritmlarni ifodalashning qulay vositalaridan biri bo‘lib programma tuzishni osonlashtiradi,
programmalash qobiliyatini mustahkamlaydi. Algoritmik tillarda blok - sxemaning asosiy
strukturalariga maxsus operatorlar mos keladi.
Shuni aytish keraki, blok-sxemalardagi yozuvlar odatdagi yozuvlardan katta farq
qilmaydi.
10
Chiziqli algoritmlar. Har qanday murakkab algoritmni ham uchta asosiy struktura
yordamida tasvirlash mumkin.
Bular ketma-ketlik, ayri va takrorlash strukturalaridir. Bu
strukturalar asosida chiziqli, tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi hisoblash jarayonlarining
algoritmlarini tuzish mumkin. Umuman olganda, algoritmlarni shartli ravishda quyidagi
turlarga ajratish mumkin:
chiziqli algoritmlar; tarmoqlanuvchi algoritmlar;
takrorlanuvchi yoki siklik algoritmlar; ichma-ich joylashgan
siklik algoritmlar; rekurrent algoritmlar; takrorlanishlar soni
oldindan no’malum algoritmlar; ketma-ket yaqinlashuvchi
algoritmlar.
Faqat ketma-ket bajariladigan amallardan tashkil topgan algoritmlarga-chiziqli
algoritmlar deyiladi. Bunday algoritmni ifodalash uchun ketma-ketlik strukturasi ishlatiladi.
Strukturada bajariladigan amal mos keluvchi shakl bilan ko‘rsatiladi.
Chiziqli algoritmlar
blok-sxemasining umumiy strukturasini quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin:
Misol:
B oshlash
Kiritiladigan
qiymatlar
Amal
Shart
Amal
Amal
Chiqarish
Chiqarish
Tamom
11
Shu blok sxema orqali har qanday masalani yechish mumkin.
Dostları ilə paylaş: