Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

6. 
Hisoblaymiz.
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
3-dars
Eslaymiz:
qavsli sonli 
ifodaning qiymatini 
topish uchun dastlab 
qavsdagi amallar 
bajariladi.
1.
Hisoblaymiz.
28 − (10 − 2) 3 × (8 ÷ 2) (4 + 2) × 2
24 ÷ 8 × 4
1
2
6 × 3 ÷ 9
1
2
2.
Shakllar ketma-ket-
ligi qanday tuzilgan?
Davom ettiramiz.
121
(0 × 7) + 2
(13 − 10) + 7
5 + (1 × 3)
(16 − 7) + 8
(12 + 24) ÷ 9
(67 − 18) ÷ 7 × 3
9 ÷ 3 + 4 × 6
2 × 10 − 12 ÷ 2
5 × (1 + 9)
15 + (11 − 8) 
5. 
Ifodalarning qiymatlarini topamiz.
3.
Natijalarni taqqoslaymiz. Qanday xulosaga keldingiz?
20 + 6 − 3
20 + (6 − 3)
20 − 6 + 3
20 − (6 + 3)
(3 × 4) ÷ 2
3 × (4 ÷ 2)
4.
“Zakovat” o‘yinida “Donolar” jamoasi 15 ta, 
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
4-dars
1.
Hisoblash jarayonini o‘rganamiz.
Amallarni 
bajarish tartibi:
1.
 ( ) 
2.
 × ÷ 
3.
+ −
6 ÷ 2 + 7 × 5 = 38
1) 6 ÷ 2 = 3
2) 7 × 5 = 35
1) 3 + 35 = 38
1
3
2
2.
Hisoblaymiz.
18 ÷ (6 + 12 ÷ 4)
1
2
3
(25 − 10) ÷ 3
1
2
“Zuk ko lar” jamoasi esa ulardan 
8 ta ko‘p savolga to‘g‘ri javob 
berishdi.Bilimdonlar jami nechta 
savolga javob ber gan?
120
6
16
+
+
+
×
×
× 60
40
5
2
10
8
7
4.
Namuna asosida hisoblaymiz.
5 × 8 ÷ 4 45 ÷ 5 × 6 42 ÷ 7 ÷ 2
70 + 15 − 30 
95 − 40 + 15
48 ÷ 8 × 6 
3 × 8 ÷ 4
5.
Hisoblashlar qanday bajariladi?
82 − (46 − 14) = 50
1
2
1
2
6 × (30 − 20) = 60
1
2
90 ÷ (2 × 5) = 9
6. 
Hisoblaymiz.
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
3-dars
Eslaymiz:
qavsli sonli 
ifodaning qiymatini 
topish uchun dastlab 
qavsdagi amallar 
bajariladi.
1.
Hisoblaymiz.
28 − (10 − 2) 3 × (8 ÷ 2) (4 + 2) × 2
24 ÷ 8 × 4
1
2
6 × 3 ÷ 9
1
2
2.
Shakllar ketma-ket-
ligi qanday tuzilgan?
Davom ettiramiz.
120
6
16
+
+
+
×
×
× 60
40
5
2
10
8
7
4.
Namuna asosida hisoblaymiz.
5 × 8 ÷ 4 45 ÷ 5 × 6 42 ÷ 7 ÷ 2
70 + 15 − 30 
95 − 40 + 15
48 ÷ 8 × 6 
3 × 8 ÷ 4
5.
Hisoblashlar qanday bajariladi?
82 − (46 − 14) = 50
1
2
1
2
6 × (30 − 20) = 60
1
2
90 ÷ (2 × 5) = 9
6. 
Hisoblaymiz.
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
3-dars
Eslaymiz:
qavsli sonli 
ifodaning qiymatini 
topish uchun dastlab 
qavsdagi amallar 
bajariladi.
1.
Hisoblaymiz.
28 − (10 − 2) 3 × (8 ÷ 2) (4 + 2) × 2
24 ÷ 8 × 4
1
2
6 × 3 ÷ 9
1
2
2.
Shakllar ketma-ket-
ligi qanday tuzilgan?
Davom ettiramiz.
@edurtm_uz

---

A
b
D
110
4-DARS: 
QAVSLI VA QAVSSIZ SONLI IFODALAR
Maqsad:
qavsli va qavssiz ifodalarda amallarni bajarish tartibini biladi. 
Qavsli va qavssiz ifodalarning qiymatini topadi.
1. 
Birgalikda hisoblash jarayonini o‘rganamiz. Amallarni quyidagi tartibda 
bajaramiz: 1) ( ) ichidagi amallar; 2) ×, ÷ amallari; 3) +, − amallari. 
Agar ifodada qavslar ishtirok etmasa, birinchi ko‘paytirish va bo‘lish amal
-
lari bajariladi. 
6 ÷ 2 + 7 × 5 = 38.
1) 6 ÷ 2 = 3 
 
2) 7 × 5 = 35
3) 3 + 35 = 38
2. 
Amallarni bajarish tartibi bo‘yicha namuna asosida bajaramiz va yoza
-
miz. 
(25 – 10) ÷ 3 = 5
18 ÷ ( 6 + 12 ÷ 4) = 2 
 
(12 + 24) ÷ 9 = 4
1-ish: 25 – 10 = 15 
1-ish: 12 ÷ 4 = 3 
 
 
1-ish: 12 + 24 = 36
2-ish: 15 ÷ 3 = 5 
2-ish: 6 + 3 = 9 
 
 
2-ish: 36 ÷ 9 = 4
 
 
3-ish: 18 ÷ 9 = 3
3. 
Berilgan topshiriqni birgalikda bajaramiz. Uzunlik o‘lchov birliklarini es
-
laymiz. 
Usmonning bo‘yi 4 oyligida 55 cm, 3 yoshligida 70 cm bo‘lgan. 5 yoshligi
-
da 85 cm bo‘ldi. Go‘dakligidan buyon necha santimetr o‘sgan?
1) 70 – 55 = 15 cm 
3 yoshligida 15 cm o‘sgan. 
85 – 70 = 15 cm 
5 yoshligida 15 cm o‘sgan. 
15 + 15 = 30 cm. 
Go‘dakligidan buyon jami 30 cm o‘sgan.
2) 85 – 55 = 30 cm. 
Ya’ni 5 yosh
-
lik bo‘yidan 4 oylikdagi bo‘yini ayir
-
sak, necha santimetrga o‘sgani kelib 
chiqadi.
4. 
Quyidagi savollar beriladi. 
Rasmda nima berilgan?
Qo‘zichoqlar haqida nimalar bi-
lasiz?
Ular nima bilan oziqlanadi?
Ularning har birining tuyoqlari 
nechta?
Jami tuyoqlari-chi?
Aqlni charxlaymiz. Kim chaqqon? 
5. 
O‘quvchilarga yo‘llanma bera-
miz. Ifodalarni yozamiz va qiymatini 
topamiz. 
15 + 33 + 40 = 88 
10 + 20 + 13 = 43 
11 + 13 + 12 = 36 
43 + 21 + 5 = 79 
76 + 22 + 1 = 99
31 + 12 + 6 = 49
121
(0 × 7) + 2
(13 − 10) + 7
5 + (1 × 3)
(16 − 7) + 8
(12 + 24) ÷ 9
(67 − 18) ÷ 7 × 3
9 ÷ 3 + 4 × 6
2 × 10 − 12 ÷ 2
5 × (1 + 9)
15 + (11 − 8) 
5. 
Ifodalarning qiymatlarini topamiz.
3.
Natijalarni taqqoslaymiz. Qanday xulosaga keldingiz?
20 + 6 − 3
20 + (6 − 3)
20 − 6 + 3
20 − (6 + 3)
(3 × 4) ÷ 2
3 × (4 ÷ 2)
4.
“Zakovat” o‘yinida “Donolar” jamoasi 15 ta, 
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
4-dars
1.
Hisoblash jarayonini o‘rganamiz.
Amallarni 
bajarish tartibi:
1.
 ( ) 
2.
 × ÷ 
3.
+ −
6 ÷ 2 + 7 × 5 = 38
1) 6 ÷ 2 = 3
2) 7 × 5 = 35
1) 3 + 35 = 38
1
3
2
2.
Hisoblaymiz.
18 ÷ (6 + 12 ÷ 4)
1
2
3
(25 − 10) ÷ 3
1
2
“Zuk ko lar” jamoasi esa ulardan 
8 ta ko‘p savolga to‘g‘ri javob 
berishdi.Bilimdonlar jami nechta 
savolga javob ber gan?
122
3.
Usmonning bo‘yi
go‘dakligidan buyon 
necha santimetrga 
o‘s gan?
5. 
Hisoblaymiz.
4. 
Qo‘zichoqlarning tuyoqlari jami nechta?
15
33
+ 40
43
21
+ 5
10
20
+ 13
76
22
+ 1
11
13
+ 12
31
12
+ 6
Qavsli va qavssiz sonli ifodalar
5-dars
1.
Hisoblaymiz.
32 + 9 × (19 − 16)
5 × 9 − (18 ÷ 6)
2.
Sonli ifodalarni so‘zlar bilan yozamiz.
(7 + 3) − 4 7 va 3 ning yig‘indisidan 4 ta kam.
4 + (7 × 3) (8 × 3) ÷ 4 (6 + 2) × 5
4 oylik
55 cm
3 yosh
70 cm
5 yosh
85 cm
3.
Narsalar uzunliklari necha santimetr?
@edurtm_uz

---

A
b
D
111
5-DARS: 
QAVSLI VA QAVSSIZ SONLI IFODALAR
Maqsad:
qavsli va qavssiz ifodalarda amallarni bajarish tartibini biladi. 
Qavsli va qavssiz ifodalarning qiymatini topadi.
1. 
Qanday amallar berilgan? Qaysi amalni birinchi bajaramiz? Nechta 
amalni bajarib, natijani topamiz? Qiymatlarni birgalikda topamiz va yozamiz. 
32 + 9 × ( 19 – 16) = 59
 
 
5 × 9 – (18 ÷ 6) = 42
2. 
Eslaymiz! Sonli ifodalar so‘zlar bilan qanday yoziladi? Berilgan sonli ifo
-
dalarni so‘zlar bilan yozamiz. Namuna asosida bajaramiz. Ularning qiymatini 
topamiz.
(7 + 3) – 4 = 6 
7 va 3 ning yig‘indisidan 4 ta kam.
4 + ( 7 × 3) = 25 
7 va 3 ning ko‘paytmasidan 4 ta ko‘p.
(8 × 3) ÷ 4 = 6
8 va 3 ning ko‘paytmasidan 4 marta kam.
(6 + 2) × 5 = 40 
6 va 2 ning yig‘indisidan 5 marta ko‘p.
3. 
Berilgan rasmga qaraymiz. Nimalar tasvirlangan? O‘qituvchi oldindan 
qirqib tayyorlab olingan barg, oshqovoq, tarvuz rasmlarini tarqatadi. O‘quv-
chilar ularni chizg‘ich yordamida o‘lchashadi. Narsalar uzunliklari necha san-
timetr ekanini amaliy bajargan holda topishadi. 
1) oshqovoq – 2 cm
3) barg – 5 cm 
2) yeryong‘oq – 5 cm
4) tarvuz – 4 cm 
4. 
Rasmda nimalarni ko‘ryapsiz? 
Qanday kasb egalarini ko‘ryapsiz? 
Ular nima ish bilan mashg‘ul? O‘quv-
chilardan mustaqil holda masala 
tuzishlarini so‘raymiz. Qo‘shimcha 
savollar beriladi. Yo‘lni ta’mirlash bir 
kunda yakunlanadimi? 
Yo‘l uzunligi: 90 m. 
Kunning 1-yarmida: 32 m.
Kunning 2-yarmida: 40 m.