Matematika o‘qituvchilar uchun metodik qo‘llanma Yangi nashr

9 – 4 = 5
5 + 4 = 9 
 
9 − 5 = 4. 
Javob: Laylo 5-qavatda yashaydi.
4. 
Rasmlarga qaraymiz. Nimalar 
tasvirlangan? Rasm asosida ifodalar 
tuzamiz va qiymatini topamiz. 
37 + 28 + 15 = 80
80 – 37 – 28 = 15
80 – 28 – 15 = 37
80 – 37 – 15 = 28
5. 
O‘quvchilarga o‘qituvchi to-
monidan tushuncha beriladi. Beril-
gan amallarni hisoblaymiz va qiy-
matini topib, bo‘sh joylarni to‘ldirib 
yozamiz. 
1) 26 + 29 = 55 
55 – 29 = 26
2) 44 + 44 = 88
88 – 44 = 44
3) 21 + 63 = 84 
84 – 21 = 63
4 ) 22 + 33 = 55
55 – 22 = 33
127
3.
Jami koptoklar nechta?
3 × = ?
÷ 8 = ?
4.
Ifodalarni o‘qiymiz va qiymatlarini topamiz. 
4 × 7 − 16 30 ÷ 6 × 5 70 ÷ 7 + 90
5.
Chizma asosida bo‘lish va ko‘paytirishga doir 
ifo dalar tuzamiz.
42 ÷ = 
× 7 = 
0 6
12 18
24
30 36 42
 48
 
-6
-6
-6
-6
-6
-6
-6
6. 
Kapalaklarni nechta 
guruhga bo‘lish mum-
kin? Ifodalar tuzamiz.
1.
Hisoblash qanday bajarilgan?
Tarkibiy qismlar 
orasidagi bog‘lanishlar 
9-dars
38 + 23 = 61
61 − 38 = 23
61 − 23 = 38
128
61 − 38 = 23
61 − 23 = 38
38 + 23 = 61
1-qo‘shiluvchi
1-qo‘shiluvchi
yig‘indi
yig‘indi
yig‘indi
2-qo‘shiluvchi
2-qo‘shiluvchi
2-qo‘shiluvchi
2.
Namunaga qarab mashqlarni bajaramiz. 
Qanday xulosaga keldingiz? 
4.
Rasm asosida ifoda tuzamiz va qiymatini topamiz.
kg
kg
kg
kg
+
?
+
+
37 kg
28 kg
15 kg
3.
Agar yuqoridan hisoblasak, Laylo 4-qavatda 
ya shaydi. Uy 9 qavatli bo‘lsa, Laylo nechanchi 
qavatda yashaydi?
5. 
Hisoblaymiz. Bo‘sh joylarni to‘ldiramiz. 
46
+ 
39
= 
?
85
− 
46
= 
?
85
− 
39
= 
?
27 + 15 32 + 55 72 + 28
1) 
+ 29 = 55
55 − 29 = 
2) 
+ 44 = 88
88 − 44 = 
3)
+ 63 = 84
84 − 63 = 
4) + 33 = 55
55 − 33 = 
@edurtm_uz

---

A
b
D
116
10-DARS: 
TARKIBIY QISMLAR ORASIDAGI BOG‘LANISHLAR
Maqsad:
amallarning tarkibiy qismlarini ajratadi, farqlaydi. Ikki yoki uch 
amalli sonli ifodalarni biladi va hisoblaydi.
1. 
Mavzu bo‘yicha tarkibiy qismlar orasidagi bog‘lanishlar o‘rgatiladi. Ular-
ning ayirish amalida qanday bajarilgani tushuntiriladi. Ifodaning har bir qis
-
mi shu ifodaning tarkibiy qismlari hisoblanadi. 
Masalan: 
34 – 16 = 18
18 + 16 = 34
34 – 18 = 16.
2. 
Yuqorida berilgan namunaga qarab mashqlarni bajaramiz. Ularning 
tarkibiy qismlari orasidagi bog‘lanishlarni topamiz va yozamiz. 
34 – 16 = 18 57 – 28 = 29
85 – 47 = 38
77 – 55 = 22
18 + 16 = 34 29 + 28 = 57
38 + 47 = 85
55 + 22 = 77
34 – 18 = 16 57 – 29 = 28