Matematikani o

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-26, Issue-1, January - 2023
 
148
Darsning tashkiliy qismi. So`ngra dars jarayoni boshlanadi. 
O`qituvchi birinchi navbatda sonlarni bizning hayotimizda tutgan o`rni ahamiyati 
haqida qiziqarli qilib 2-3 daqiqa gapirib o`tadi. So`ngra avvaldan tayyorlab kelingan 
uch blokka ajratilgan bloklarning birinchisi boshlanadi. Maruza davomida mavzuni 
asta sekin kundalik faoliyatiga doir misollar bilan bog’lab boshlanadi. 
Bloklarga darsning vaziyatiga qarab 15-20 daqiqa vaqt ajratiladi. 
Birinchi blok. 
Bu blok quyidagi mavzuchalardan iborat. “Natural va butun sonlar”dan. So`ngra 
mavzuni boshlaymiz va natural sonlarning tarifini aytib o`tamiz. 
Tarif. "Arifmetikada musbat butun son natural son deyiladi” deb aytamiz va 
bunga qiziqarli qilib oddiy misollar keltirilib o`tiladi. Uning N bilan belgilanishi 
aytiladi. Masalan: to`rtta kitob, beshta non, va hakozo. “Umuman sanashda 
ishlatiladigan sonlar natural sonlar bo`ladi” deb so`ngra natural son qatorini 
tushuntiramiz. 
Natural sonlar haqida Peano aksiomasini aytib o`tamiz va misollar keltiramiz. 
1.
“Bir hech qanday nlural sondan keyin kelmaydi (natural sonlar to`plami 1 
dan boshlanadi).Chunki natural son birdan boshlanadi” deb izoh berib o`tamiz.
2.
“Har qanday natural sondan bevosita keyin keluvchi sonmavjud. 
Misol uchun: 5 dan keyin 6 keyin 7, va hakozo cheksiz davom etib ketaveradi. 
3.
Ketma-ket ikkita natural son orasida uchinchi son mavjud emas. [7]
Masalan: 1 va 2 ning orasida natural son yo`q deymiz va boshqa misollar 
keltiramiz. 
Shunday tartibda aksiomalarning hammasini aytib o`tamiz va shunday tartibda 
natural sonlarning boshqa qoida va tariflari ham aytib o`tiladi. Mavzu qiziqarli, hayotiy 
misollar bilan boyitiladi va mustahkamlanadi. 
Agar imkoniyat bo`lsa har bir mavzu kadaskop yoki kompyuter asosida tariflar, 
xossalari, teoremalar va aksiomalar bilan katta ekranda ko`rsatilsa judayam yaxshi 
bo`lar edi. 
Xuddi shu tartibda sonning eng kichik umumiy karralisi (EKUK) va sonning eng 
katta umumiy bo`luvchisi (EKUB) mavzuchalari ham tushuntiriladi. 
Butun sonlarga o`tamiz. Butun sonlarning tarifini birinchi navbatda berib o`tamiz. 
Tarif. “Natural sonlar va ularga qarma-qarshi bo`lgan sonlar va nol soni birgalikda 
butun sonlar deyiladi va to`plam tilida Z
,
bilan belgilanadi” deb aytib o`tamiz va yana 
“a
va 
-a
sonlar qarama-qarshi sonlar deyiladi” deb ham aytib o`tiladi, bunga ham 
misollar keltiriladi. 
“Bu tarifdan shunga ega bo`lamizki yani butun sonlar shundan iboratki sonlar 
o`qini oladigan bo`lsak o`ng tarafi natural sonlar va unga qarama-qarshi tomon 
birgalikda butun sonlar bo`ladi” deyiladi. 

---