Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Namunani sinashga tayyorlash
Namunaning qalinligi uchlikning namunadan asosiy yuklama (R₁) olingandan keyin botgan chuqurligi (e) dan kamida 8 marta katta bo’lishi lozim. Yuzada esa kir, moy, zanglar bo’lmay, tekis bo’lishi kerak. jadvalda materiallarning dalanganligiga ko’ra namunaning eng ichik qalinlik o’lchami keltirilgan.





13.4-rasm. TK-2 tipdagi qattiqlikni o’lchash asbobining umumiy ko’rinishi va kinematik sxemasi: 1-shpindel; 2-prujina; 3-cheklagich; 4-vint; 5-apravka; 6-namuna;
7- stol; 15-dasta; 9- baraban; 10-klavish; 11-vint; 12-uzatma; 13-tumbler; 14-shtok; 16-kulachokli blok; 17- doimiy yuktosh; 18-19- yuktoshlar; 20-osma; 21-richag; 22-tros;
23-indikator.

Indikator shkalalar belgisi	Rokvell bo’yicha qattiqligi	Namunning eng kichik qalinligi, mm	Indikator shkalalar belgisi	Rokvell bo’yicha qattiqligi,	Namunaning eng kichikligi, mm
A	70	0,7	V	80	1,0
A	80	0,5	V	90	0,8
A	90	0,4	V	100	0,7
V	25	2,0	S	20	1,5
V	30	1,9	S	30	1,3
V	40	1,7	S	40	1,2
V	50	1,5	S	50	1,0
V	60	1,3	S	60	0,8
V	70	1,2	S	67	0,7

Foydalaniladigan asbob, moslama va o’lchov asboblari
Bu usulda materiallarning qattiqligini aniqlashda TK-2 asbobidan, moslama sifatida plita, prizmalardan, shtangensirkul yoki chizig’ichdan foydalaniladi.
qattiqlikni o’lchashda keng foydalaniladigan TK-2 asbobining ko’rinishi va kinematik sxemasi keltirilgan. Rasmdan ko’rinadiki, uning korpusining yuqri qismida sinaladigan materialga uchlik orqali yuklamani qo’o’yuvchi richag 21, pastida esa stol 7 ni zaruriyatga ko’ra yuqoriga ko’taruvchi yoki pastga tushiruvchi mexanizmi bor.


Sinash tartibi
1. Sinaladigan namuna 6 yoki detalning sirt yuzining tozalangan tomonini yuqoriga qaratib asbob stoli 7 ga qo’yiladi.
2. Namunaning taxminiy qatiqligiga ko’ra uchlik xili, qo’yiladigan yuklama qiymati 10-jadvaldan belgilanadi.
3. Tegishli uchlik va yuklama beruvchi toshlar o’z joylariga o’rnatiladi.
4. Dasta 8 ni soat mili harakati tomon
aylantirib, namunani uchlik tagiga dastlabki 10 kg li (Ro yuklama qo’yilguncha qisiladi. Bunda indikator 23 ning kichik mili 1 siferblatdagi qizil nuqta 2 ga keladi. Bunda katta mili 3 siferblatdagi “nolga”ga ±5 li bo’linma farq bilan vertikal vaziyatga kelishi kerak. Agar bu vaziyatga kelmasa, dasta 8 ni soat mili o’arakatiga teskari tomonga aylantirib, namunaning boshqa joyini sinab ko’riladi. Masalan, S shakla bo’yicha sinashda indikatorning rantidan ushlab S shkala nolini katta milga keltiriladi.
5. Yurgizish tugmachasini bosib, elketr dvigateli harakatga keltiriladi, uning harakati uzatma 12, kulachokli blok 16 ga o’tadi. Bunda shtok 14, richag 21 ko’tarilib, uchlik asosiy yuklama (R₁) ta’sirida materialga botirishda katta mil soat mili harakatiga teskari tomoniga aylanadi.
6. Namunani yuklama ostida tutish vaqti (odatda 10-60S) tugagach, strelka 3 soat mili harakati tomon aylanib, siferblat shkalasida material qattiqligini ko’rsatadi. Keyingi namunaning boshqa joylari qattiqligi shu tarzida kamida uch marta o’lchanib, o’rtacha qattiqliq olinadi. Sinash natijalari asosida 13.4-jadval to’ldiriladi.

Materiallarning qattiqligini Rokvell usulida sinashda olingan natijalar

13.4-jadval

Tartib №	Namuna belgisi	Taxmniy qattiqligi kg, k/mm^2	Qabul etilgan shkala	Namuna qo’yilgan asosiy yuklama R1, N/kg/	Qattiqlik NRS
					1	2	3	o’rtacha