Mavzu -4: Matematika o‘qitish prinsiplari, matematika o‘qitish vositalari

Ilmiylik prinsipi. Maktab matematika kursida hozirgi zamon matematikasi asosiy g‘oyalari o‘z aksini topishi kerak.
Funksional bog‘lanish g‘oyasi butun kurs mazmunini qamrab olgan.5-6-
sinflarda funksional propedevtika amalga oshirilsa, geometriya o‘qitishda geometrik almashtirishlar g‘oyasi o‘z o‘rnini topishi zarur. Algebra va geometriya kurslari orasidagi bog‘lanishlar uzviy amalga oshirilishi lozim.
Maktab matematika kursining mos ilmiy kurslarga tenglashtirilishi lozim emas, lekin tushunchalar, ta’riflar, teorema va aksiomalarni bayon qilish ilmiy nuqtai nazardan mukammal bo‘lishi lozim. Afsuski, ba’zida aksioma - ravshanligi isbotsiz qabul qilinadigan mulohazaga aytiladi deb xato qilinadi.Biror sonlar to‘plamidagi amallar qonuniyatlari boshqa sonlar to‘plamiga mexanik ravishda ko‘chirilishi mumkin emas.
Ilmiylik prinsipini amalga oshirish bayon qilishning mantiqiy tomoniga katta talab qo‘yadi. Bularning bir qismi onglilik prinsipida ifodalangan.O‘quvchilarga tushuncha belgilarini ularning ta’riflaridan ajrata olishlariga o‘rgatish lozim.
O‘quvchilar teoremaning sharti va xulosasini aniqlashlari, teskari va qarama-qarshi teoremalarni tuza olishlari lozim.Ularda teorema isbotida bo‘ladigan har bir tasdiqni isbotlashga ehtiyojni shakllantirish zarur. Shuningdek, bu tasdiqlarni belgilar yordamida yoza olishiga erishish talab etiladi.
Maktab amaliyotida shunday hollar bo‘ladiki, isbotda isbotlanayotgan qoidadan kelib chiqadigan mulohazalardan foydalaniladi.Bunday xatolar ustida ishlash o‘quvchilarda mulohazalar mantiqiy qat’iyligiga talabchan yondashishlarini tarbiyalaydi.
Agar o‘quvchi uchun isbot tushunarsiz bo‘lsa, tasdiqni isbotsiz bayon qilish lozim. Maktabda arifmetika va algebra teoremalarini isbotlashga talabning pasayishi kuzatilmoqda.Konkret misollardan foydalanib to‘g‘ri o‘tkazilgan mulohaza umumiy xarakterga ega, lekin bu misollar xususiy xossalarga asoslanishi zarur.
Materialni bayon qilish va o‘zlashtirishning sistemalilik prinsipi. Sistemalilik prinsipi matematikaning ma’lum mantiqiy ketma-ketlikda bayon etilishga imkon beradi.Biror mavzuni o‘rganish oldidan uning mantiqiy asosi hisoblangan materialni o‘rganish lozim. Materialni ketma-ket, sistemali bayon qilishda o‘quvchilarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
mumkin. O‘quvchilar yosh xususiyatlariga ko‘ra matematikani bayon qilish sistemasi matematikaning fan sifatidagi sistemasi bilan ustma-ust tushmaydi. Masalan, geometriyani aksiomalar sistemasini bayon qilmasdan bilan boshlash mumkin emas.
Agar o‘quvchilar yangi masalani o‘rganish uchun asos bo‘lgan materialni o‘zlashtirmagan yoki esdan chiqargan bo‘lsalar, sistemali bayonga erishish mumkin emas. Shuning uchun matematka o‘qitishda materialni sistemali o‘rganish muhim rol o‘ynaydi.Masalan, o‘nli kasrga bo‘lishni o‘tish uchun o‘nli kasrni butun songa bo‘lishni o‘rganish lozim va so‘ngra quyidagi qoidalarni takrorlashi lozim:1) o‘nli kasrni 10, 100, 1000 va h.k. marta kattalashtirish va kichraytirish; 2)bo‘linuvchi va bo‘luvchini bir xil son marta oshganda va kamaytirganda bo‘linma miqdori o‘zgarmaydi. U holda o‘nli kasrga bo‘lish qoidasini arifmetika kursining bo‘g‘inlaridan biri deb qarash mumkin.
O‘quvchilar bilimi sistemaliligi o‘qituvchining tushuntirishga diqat- e’tiborliligi, yangi materialni bayon etishning tez sur’ati, uy vazifalarining bajarmasligi va boshqa sabablar oqibatida buzilishi mumkin. Shunday qilib, sistemalilik prinsipi o‘quvchilar faoliyatini tashkil qilish bilan bog‘liq. Mashqlarni tanlashda sistemalilik muhim ahamiyatga ega. Mashqlarni qiyinchiliklari oshib borish tartibida sistemalashtirish lozim. Masalala mazmuni kompleks xarakterga ega: masalani yecha turib, o‘quvchilar na faqat o‘rganilgan materialni mustahkamlashlari, balki o‘tilganlarni takrorlashlari lozim.
O‘quvchilar bilimidagi kamchiliklarni tugatish va yangi materialni o‘rganishga tayyorlash o‘quvchi faoliyatini tashkil etishning asosiy vazifalaridan hisoblandi.