Мавзу : Дидактик ўйинлар ва уларни мактабгача таълим

II.Bob Didaktik o‘yinlardan foydalanish imkoniyatlari va ularni guruxlarda

qo‘llash

2. 1 Didaktik o‘yinlar yordamida bolalar og‘zaki hisoblash malakasini shakllantirish.

O’quvchilarni o g’zaki hisoblashga o’rgatishning muhim yetakchi metodlardan biri didaktik o’yinlar. Bolalar fakat o’kish mobaynida o’rganib kolmay, balki o’yin jarayonida ham o’rganadilar. Bunda didaktik o’yinlarni dastur talabiga mos ravishda tanlash kerak bo’ladi. O’yin vaktida bola faoliyati aktivlashadi, ularning erkin dikkati va xotiralari rivojlanadi.
1 sinif matematika darslarida o’quvchilarning o’zlari va yozma hisoblash malakalarini oshirishda ―O’rningni top‖, ―Kim oldin‖, ―Chapaklar‖, ―Topishmoq‖ kabi o’yinlar kata yordam beradi.
O’rningni top o’ynini quyidagicha o’tkaziladi. Qizlar juft raqamlarni 2, 4, 6,
8, 10, O’gil bolalar tok sonlarni 1, 3, 5, 7, 9, va (+) (-) (=) ishoralarini ushlab doira shaklida turadilar. Xat tashuvchi qizlarga xat olib keladi. Masalan:

1-o’quvchi 2-o’quvchi 3-o’quvchi

Shu raqamlarni bolalar va ularning javoblari doiradan chiqib, misol kabi turib olishlari kerak. O’z o’rnini tezda to’gri topgan bola o’yin g’olibi bo’ladi.

―Kim oldin‖ o’yini guvox bo’yicha o’tkaziladi. Bunda 3 ta o’quvchi doskaga chiqarilib, musobaqar sharti tushuntiriladi. Kim oldin 5 ta yozish:




Qaysi o’quvchi tez va chiroyli chizsa, o’sha qator g’olib chiqadi.
―Chapaklar‖ o’yini o’quvchilarning eshitib, sanash qobiliyatlari oshiriladi. Necha marta qarsak urilsa o’sha son xosil bo’ladi. Bolalar buni tinglab, ichlarida sanab turadilar. To’gri sanagan o’quvchilar ragbatlantiriladi.
―Topishmoq‖ o’yini ham juda qiziqarli. O’quvchilardan biri ―Menda hammasi bo’lib 5 ta cho’p bor, 1 ko’limda 3 ta, 2 – sida nechta bor?‖, deb so’raydi. Bolalar javob beradilar. O’yin shu tariqa davom etadi.
―Sonning tarkibini toping‖ o’yinida magnit do’skasida 9 raqami ko’rsatiladi va u qanday sonlardan tuzilganligini so’raladi. O’quvchilar magnit do’skasida ko’rsatishadi. 8 + 1 = 9 6 + 3 = 9
7 + 2 = 9 5 + 4 = 9
Bu o’yin orqali o’quvchilar sonining tarkibini aniqlaydilar.
―Moxir hisobchi‖ o’yinida sinf taxtasiga 3 ustundan iborat millionlar yoziladi. Har bir qatordan 1 tadan o’quvchi chiqariladigan tegishli ustundagi misolni yechiladi. Tez bajargan o’quvchi moxir hisobchi bo’ladi.
―O’ylab top‖ o’yini boshlang‘ich sinflarning hammasida, o’zlari uchun
ajratilgan hisob vaqtlarida o’tkaziladi. Bu o’yin bolalarda qiziqishni, faollikni kuchaytiradi. Do’skada bir necha misollar berilgan bo’ladi. O’qituvchi aytadi: -bu misollardan birining javobi 30. Men qaysi misolni yechdim. O’quvchilardan biri javob beradi. O’qituvchi hamma misollar yechilib tamom bo’lguncha, o’yinni davom ettiradi.
―Kim tezroq‖ o’yini uchun sonlar yoziladigan kvadratlardan foydalaniladi 4 ta o’quvchini chiqarib, ularga kvadratlarga yozilgan sonlarning qatori ko’rsatiladi. Kim o’ziga berilgan qatordagi sonlar yigindisini tezroq va to’gri aytsa, shu o’quvchi g’olib hisoblanadi. Bunday jadvallar sinfga va bolaning bilimiga qarab tuziladi. Buni ko’proq qo‘shish ayrishni o’rgatishda qo’llash mumkin:

200	120	300	280
420	180	250	120
800	300	150	130.

Tomoshabinlardan tashqari bolalarga qo’shiq-hisob va she‘r-hisoblar berish ham ularning qiziqishlarini orttiradi. Ulardan misollar keltiraylik.
Shohdadir 7 qush, uchib ketsa 5 tasi bu shohdadir 3 Qush, Shohda qolar nechtasi? Azam tutdi 4 sazan, Bolta tutdi 2 laqqa, Chori tutdi 3 cho’rtan, nechta baliq chiqdi qirgoqqa?
Oyim berdi 5 anor O’zimda ham 3 ta bor Sanab bilsang ayta qol Menda nechta anor bor?
O’zimda bor 5 yong‘oq Cho’ntagimda 2 tasi Do’stimda ham shuncha bor Hamma yong‘oqlar qancha?
O’quvchilarning o’zlari hisoblashga o’rgatishning yana bir usuli yevristik suxbatdir. Bunda o’qituvchi tayor bilimlarni o’yin harakteriga ega bo’lgan savollar orqali o’quvchilarga beradi:
1 tovuq bir oyog‘i bilan tursa, 3 kg 2 oyog‘i bilan tursa necha kg bo’ladi? Qaynagan suvda 1 ta tuxum 3 minutda pishadi, 3 ta tuxum necha minutda pishadi? Eng kichik 2 xonali son, eng katta bir xonali sondan qancha katta?
Bir bola ko’chadan 5 so’m topib oldi. Ikkinchi kishi chiqsa necha so’m topar edi? Ushbu savollar o’quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini faollashtiradi va turli miqdorlar orasidagi bo g’lanishlarni aniqlashga o’rgatib boradi.
Boshqotirma
O’zbekistondagi shaxar va viloyat nomlari

Q

O’

Q

O

N

J

I

Z

Z

A

X

B

U

X

O

R

O

T

E

R

M

I

Z

T

O

Sh

K

E

N

T

X

I

V

A

S

A

M

A

R

K

A

N

D

G

U

L

I

S

T

O

N

F

A

R

G

O

N

A

N

A

M

A

N

G

A

N

Keling endi matematik o’yinlarni ham ko’rib chiqaylik: matematik o’yinlar
―Qiziqarli kvadrat‖ o’yini
0 dan 9 gacha bo’lgan sonlarni bo’sh kataklarga shunday joylashtiringki, istalgan yonalishdagi sonlar yigindisi 15 ga teng bo’lsin.

6	7	2
1	5	9
8	3	4

―Loto‖ o’yini.
O’qituvchi stol yonida turib, ko’paytirish jadvaliga tegishli birorta sonni ko’rsatadi, masalan, besh. Bolalarning qo’lidagi kartochkalarda esa ko’paytirishga doir misollar bo’ladi. Ular tegishli kartochkalar 5Ч4; 4Ч5 ni ko’rsatishlari mumkin.
―Doirani aylantirish‖ o’yini.
Bu o’yindan maqsad o’quvchilarda hisoblash malakasini xosil kilish. Doira rasimda ko’rsatilgandek, sonlar yozishib, doira tashqarisida 1 ta son belgilanadi. So’ng 2 o’quvchi doskaga chiqariladi. Ulardan biri doirani aylantiradi. Nuqta to’g‘risiga qaysi son kelib to’xtasa, o’sha sonlarga qarab avval qo‘shish, keyin ayirishga doir misol tuzadi va yechadi. Keyin navbatdagi 2 ta o’quvchi chiqadi va o’yin shu tariqa davom ettiriladi.




―Bir sonning o’rniga ikki son‖ o’yini.
Bu o’yindan maqsad yangi o’tilgan son tartibini o’rganish.
Bu o’yinda hamma o’quvchilarning oldida raqamli kartochkalar bo’ladi. O’qituvchida kattaroq raqamli kartochka bo’ladi. O’qituvchi o’quvchilarga kattaroq son kartochkasini ko’rsatadi, masalan 4. O’quvchilarga tarkibi 4 bo’ladigon 2 va 2, 3 va 1, 1 va 3, raqamlarini ko’rsatadilar. To’gri ko’rsatgan o’quvchi g’olib bo’ladi.
―O’qituvchi‖ o’yini.
Bu o’yindan maqsad, geometrik shakllarini farqlay bilishiga o’rgatish.
Bu o’yinda bolalardan biri o’qituvchi vazifasini o’taydi. U bolalarga biror shaklni ko’rsatadi, uni nima deb atalishini so’raydi. Bolalar o’qituvchiga javob berganda javob beradilar. Shu tariqa boshqa bolalar ham o’qituvchi bo’lib, o’yinni davom ettiradilar.
―Kim tezroq aytadi‖ o’yini.
O’yin maqsadi tez va to’gri aytish malakasini o’stirish.
O’yinda o’qituvchi sonlarni aytadi. O’quvchilar aytilgan sondan oldin keladigan keyin keladigan sonlarni aytishi kerak. Masalan, sanaganda 4 dan oldin qaysi son keladi? 3 dan keyin qaysi son keladi? 8 dan oldinchi? Kabi savollarga javob bergan o’quvchi g’olib hisoblanadi. Matematik o’yinlar, avvalambor sinfda o’tkazilgan har bir darsni mustaxkamlash uchun olib boriladi. Sinfdan tashqari ularning asosiy shakllardan biri bo’ladi qiziqarli matematika soatlari minutlari ham bolalarni bu fanga bo’lgan qiziqishlarini oshirishga, yana bilimdon, hozir javob, bilimlarni ixtiyoriy ravishda o’zlashtirishga xizmat kiladi.
1-sinifda qiziqiarli matematik soatlarining taxminiy konspekti. Bugun biz qiziqarli matematikadarsi o’tamiz. Nima bilan shugullanishimizni hozir bilib olasiz. Juda ziyrak bo’lishingiz kerak. Mening beradigon savollarimga o’ylanib javob beringlar. Savollarimga kim tez va to’gri javob bersa, o’sha o’quvchi g’olib bo’ladi.

1. 
   - ―O’ylab top‖
   

Beshtata goz bizning ustimizdan uchib o’tdi, 2 tasi bulut tepasidano’tdi, 2 tasi daryoga tushdi. Nechta goz xavoda?

2. 
   – topishmoqlarni toping va masalalarni yeching.
   

Yolimni 1ritar 2 chirokcha Chirokcha ustida pilik kalamcha.
(Ko’z, qosh).
Ikkita uchi bor-u, ikki xalqali o’rtasida bitta tixchasi
(qaychi).
Og‘zida 4 tishi bor, yegani pichan Qani, ayting bolalar, bu nima ekan? (rasmi ko’rsatiladi) (panshaxa)
Biri qo’yadi, ikkinchisi ichadi, uchinchisi o’sadi (yomgir, yer, o’simlik) Bola o’ndan o’nni ayirgan, o’n xosil qilgan. Bu qanday bo’lgan? (qo’lqoplarni yechgan)
Bir likopchada 4 nok bor. Bu noklarni 4 o’quvchi teng bo’lib bering va likopchada fakatgina bitta nok qolsin.