Mavzu : Geterogen katalizdagi faollantiruvchilar va zaharlar haqidagi tushunchalar Reja

KATALIZ NAZARIYASI
Kataliz hodisasining keng tarqalganligi, uning katta amaliy ahamiyatga egaligi va sirtdan qaraganda tushunish qiyin bo‘lgan hodisalarning yuz berishi oqibatida, kataliz hodisasining nazariyasini o‘rganish zarurati tug‘ildi. So‘nggi vaqtlarda, ayniqsa, rus olimlari tomonidan kataliz nazariyasini yaratishga qattiq kirishildi. Hozircha katalizni to‘la – to‘kis tushuntirib beradigan yagona nazariya yo‘q, lekin katalizning turli tomonlarini ayrim – ayrim tushuntirib beruvchi nazariyalar bor. Ammo bu nazariyalar ham hali mukammal emas. Ularni yaxlit nazariya qilib birlashtirish yo‘lida intilishlar bo‘lsa ham, lekin bu sohadagi ishlar hali yaxshi avj olgan emas.


AKTIV MARKAZLARNING TABIATI

Aktiv markazlarning tabiati, ularning kimyoviy tarkibi va fizik holati hali yaxshi tekshirib chiqilgan emas. Bu sohada asosan uch nazariya: Teylorning energetik nazariyasi, N.I.Kobozevning aktivlik nazariyasi, S.Z.Roginskiyning kimyoviy nazariyasi bor. Bor nazariyalarga qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.

Teylorning energetik nazariyasi. Bu nazariyaga ko‘ra, katalizator yuzasidagi atomlar, katalizator ichidagi atomlardan o‘z energiyasi jihatdan farq qiladi. Shuning uchun bu nazariya energetik nazariya deb ataladi. Katalizator ichidagi atomlarni boshqa atomlar bir tekis qurshab olgan va shu sababdan, ularning valentliklari to‘yingan emas. Shu sababli ularda ortiqcha erkin energiya bo‘ladi. Yuzadagi atom yuzaning qanday joyida turishiga qarab, uning energiyasi turlicha bo‘ladi. Kristallning qirralarida joylashgan atomlarning valentliklari tekis yuzada joylashgan atomlarning valentliklaridan ko‘ra kamroq to‘yingan. Haqiqatan ham kristall qirralarning adsorbilash xossasi tekis yuzalarinikiga qaraganda kuchliroq bo‘ladi.

YUZADAGI BIRIKMALAR

Aktivlangan adsorbilanishda adsorbent yuzasida kimyoviy birikmalar hosil bo’lishini ko’rib o’tgan edik. Aktiv­langan adsorbilanish qattiq moddaning aktivligiga bog’liq. Shu sababdan aktivlangan adsorbilanishda yuzada xosil bo’lgan birikmalarni urganish bir jinsli bo’lmagan yuzani o’rganishda osonlik tug’diradi. Biz buni kislorodning ko`mirga adsorbilanishida ko’rib o’tdik. Aktivlangan adsorbilanish o’z mexanizmi jihatidan katalizga yaqin keladi. Uni katalizning birinchi bosqichi desa bo’ladi. Shu sababdan aktivlangan adsorbilanishni tekshirish unga Qaraganda murakkabrok bo’lgan kataliz protsessini o’rganishga yordam beradi.