Mavzu : Geterogen katalizdagi faollantiruvchilar va zaharlar haqidagi tushunchalar Reja

Mavzu : Geterogen katalizdagi faollantiruvchilar va zaharlar haqidagi tushunchalar Reja

Mavzu :Geterogen katalizdagi faollantiruvchilar va zaharlar haqidagi tushunchalar

Reja:
1.Temperaturaning katalizator aktivligiga ta‘siri
2.Geterogen katalitik reaksiyalarda effektiv kontsentratsiya
3.Katalizator aktivligini pasaytiruvchi


Tayanch so’z vi boralar: katalitik reaksiyalar,promotrlar,katalizator zaharlari,manfiy va musbat katalizator,aktiv markaz
Ko‘pincha, katalizator ma‘lum temperaturadan pastda uncha aktivlik ko‘rsatmaydi. Masalan, ko‘k tusli volfram oksidi 2100С dan pastda etil spirtdan etilen hosil bo‘lish protsessini uncha tezlatmaydi.
Ba‘zan, temperatura minimum ish temperaturasidan oshgan sari katalizatorning aktivligi uzluksiz oshavermaydi, balki ma‘lum temperaturadan so‘ng aktivligi o‘zgarmas bo‘lib qoladi. Bu hol gidrogenlash reaksiyalarida ko‘p uchraydi.
Temperaturaning ta‘siri. Katalitik reaksiyaning unumiga nisbatan Vant – Goffning izoxora – izobara tenglasmasi, bu tenglamadan chiqadigan xulosalar va tezlikning temperatura koeffitsientiga oid Vant – Goff qoidasi o‘z kuchini saqlab qoladi. Lekin temperatura katalizatorning aktivligiga ta‘sir qiladi. Har bir katalizator tarkibi va tayyorlanish sharoitiga qarab, ma‘lum reaksiya uchun ma‘lum temperatura chegarasida eng katta aktivlikka ega bo‘ladi.
Odatda, katalizator qanchalik aktiv bo‘lsa, uning past temperaturaning katalizator aktiuvligiga ta‘siri keskinroq seziladi. Temperaturaning katalizator normal ishlaydigan ish temperaturasidan oshishi uning aktivligini kamaytiradi va hatto, uni butunlay passiv qilib qo‘yadi. Shuning uchun katalitik reaksiyalarda temperaturaning o‘zgarib turishi va ayniqsa, haddan tashqari oshib ketishi katalizator uchun xavflidir. Shunga ko‘ra, reaksiya natijasida, ayniqsa ekzotermik reaksiyalarda chiqayotgan issiqlikni reaksiya muhitidan chetlatish kerak bo‘ladi.
Bosimning ta‘siri. Bosimning o‘zgarishi bilan katalitik reaksiyalarning unumi, umuman, Le – Shatele printsipiga bo‘ysunadi. Lekin, geterogen katalitik reaksiyalarda protsessning birinchi bosqichi, adsorbilanish bo‘lgani uchun (oldingi bobda ko‘rib o‘tilganidek, adsorbilanishga bosim ta‘sir qilgani sababli), bosim o‘zgarishi bilan reaksiyaning tezligi, binobarin, katalizatorning aktivligi ham o‘ziga xos ravishda o‘zgaradi.
Katalizatorning xizmati
Nazariy jihatdan olganda katalizator ma‘lum aktivlik bilan ko‘p vaqt uzluksiz ishlashi va nihoyatda ko‘p miqdordagi reagentlarni mahsulotga aylantirishi kerak bo‘lsa-da, amalda bunday emas. Katalizatorning aktivligi ishlash jarayonida o‘zgaradi. Aktivlikning o‘zgarishi uchun ketgan vaqt katalizatorning “umri” deyiladi. Katalizator o‘z umrida uch davrni: yetilish davri, barqaror aktivlik davri va “charchash” davrini kechiradi. Har xil katalizator uchun bu davrlarning xarakteri va davom etish muddati har xil bo‘ladi.
Adsorbilanish to‘yinish bosimdan so‘ng yuzadagi kontsentratsiya o‘zgarmagani uchun, yuqori bosimda bosimning o‘zgarishi reaksiya tezligini o‘zgartirmaydi.
Bosim o‘zgarishi bilan reaksiya tezligi o‘zgarishining xarakteri turlicha bo‘lishi mumkin. Ba‘zan, to‘g‘ri chiziq qonuni asosida, lekin, ko‘pincha, o‘ziga xos ravishda o‘zgaradi.
Ba‘zan, bosimning o‘zgarishi reaksiyaning yo‘nalishini ham o‘zgartirishi mumkin. Vodorod bilan uglerod (II) – oksid orasida boradigan reaksiya bunga misol bo‘la oladi. Normal bosimda reaksiyaning asosiy mahsuli metan bo‘ladi. Reaksiya oksid katalizator ishtirokida yuqori bosimda olib borilsa, metil spirt, juda yuqori bosimda esa yuqori molekulali spirtlar hosil bo‘ladi.
Ko‘pgina katalizatorlar reaksiyani birdaniga tezlashtirmasdan, ma‘lum bir induktsion vaqt (etilish davri) o‘tgandan so‘ng tezlashtiradi. Bu vaqtda uning aktivligi sekin – asta osha borib, ma‘lum maksimumga yetadi, so‘ngra ma‘lum minimumgacha pasayadi. Kataliz protsessining optimal sharoitiga rioya qilinsa, bu aktivlik uzoq vaqt o‘zgarmasdan qoladi. Katalizator “umri”ning bu asosiy davri (barqaror aktivlik davri) ishlash sharoitiga, reagentlarning tozaligiga qarab, uzoq vaqt (bir necha haftalar, oylar va hatto yillar) davom etishi mumkin. Bu davrdan so‘ng katalizatorning aktivligi pasayib, passivlana boshlaydi, bu protsess, odatda juda tez boradi, bu hodisa katalizatorning “charchashi” deyiladi.