Mavzu: “ Issiqxona effekti” Reja: Kirish Issiqxona effekti tushunchasi

Mavzu: “ Issiqxona effekti” 

Reja:
Kirish 
1.Issiqxona effekti tushunchasi 
2. Issiqxona effektining paydo bo’lishi 
3. Issiqxona effektining iqlim o'zgarishiga ta’siri 
4. Iqtisodiyotda issiqxona effektining mohiyati(Navoiy viloyati misolida
Xulosa 
Foydalanilgan adabiyotlar 
Issiqxona effekti - bu qulay yashash uchun sayyoramizdagi haroratni ko'taradigan tabiiy hodisa.

Issiqxona effekti odatda iqlim o'zgarishi bilan bog'liq holda aytiladi. Issiqxona effekti biz uchun haqiqatan ham yomonmi va bu haqida nimani bilishimiz kerak?

Qanday qilib paydo bo'ladi? Sayyoramiz quyosh radiatsiyasini oladi, bu esa yer sirtini isitadi. Quyoshdan keladigan radiatsiya qisqa to'lqin uzunligiga ega, shuning uchun Yer atrofida joylashgan issiqxona gazlari undan erkin o'tadi. Quyosh nurining kichik bir qismi Yer atmosferasida issiqxona gazlari bilan birga topilgan aerozollar tomonidan qaytarilishi mumkin.

O'z navbatida, sayyora qizib ketganda termal nurlanish - infraqizil nurlanish (uzun to'lqinlar) chiqaradi. Ammo radiatsiya uzoq to'lqinli bo'lgani uchun issiqxona gazlari uning kosmosga to'liq chiqishiga imkon bermaydi. Qisman termal nurlanish hali ham issiqxona gazlarini chetlab o'tishga muvaffaq bo'ladi, ammo ularning katta qismi orqaga qaytariladi, bu esa Yerdagi haroratni oshiradi.

Issiqxona effektini birinchi bo'lib 1824 yilda fransuz olimi Jan-Baptiste Jozef Furye ta'riflagan, uni bu atamaning muallifi ham deb atashadi.
Yerdagi asosiy issiqxona gazlari nima.
Karbonat angidrid (CO₂) eng muhim antropogen issiqxona gazi hisoblanadi. Karbonat angidrid tabiiy ravishda uglerod aylanishida ham paydo bo'ladi, ammo sanoat inqilobidan beri atmosferada uning kontsentratsiyasini 47% ga oshgan.
Metan (CH₄) - issiqxona effekti nuqtai nazaridan metan karbonat angidriddan ham kuchliroq hisoblanadi, ammo atmosferada u sezilarli darajada kamroq. Tabiiy manbalar botqoqlar va termit tepaliklaridir. Antropogen kelib chiqishi - poligonlar, qishloq xo'jaligi, ko'mir qazib olish va tabiiy gaz.
Azot oksidi (N₂O) qattiq chiqindilar va qazib olinadigan yoqilg'ilar yoqilganda hosil bo'ladi. N₂O ning muhim qismi qishloq xo'jaligiga to'g'ri keladi.
Hidroftoruglerodlar, galogenlangan uglevodorodlar, oltingugurt geksaflorid va boshqa sintetik gazlar kabi sintetik kimyoviy moddalar. Asosiy manba kimyo sanoatidir.
Ozon (O₃) - tabiiy ravishda Yerning stratosferasi va troposferasida uchraydi va sezilarli issiqxona effektini keltirib chiqarmaydi.
Suv bug'i - hajmi bo'yicha barcha issiqxona gazlari orasida birinchi o'rinda turadi, ammo suv bug'ining to'g'ridan-to'g'ri emissiyasi issiqxona effektiga eng kam ta'sir qiladi.
Issiqxona effektining o'zi biz uchun ne'matdir, chunki usiz Yerda hayot bo'lmaydi. Agar u yo'q deb tasavvur qilsak, Yerdagi o'rtacha harorat -18 ℃ bo'lar edi, ya'ni daryolar va okeanlar doimo muzlab, o'simliklar hech qayerda o'smaydi. Uning yordami bilan sayyoramizdagi o'rtacha harorat +15 ℃ ga etadi.
Quyosh tizimidagi eng kuchli issiqxona effekti Venerada mavjud. Sayyora atmosferasi deyarli butunlay karbonat angidriddan iborat, shuning uchun Venera yuzasida harorat 475 ℃ ga etadi.
Iqtisodiyotda Issiqxona effekti nima va uning mohiyati nimadan iborat?
Yer doimo energiya oladi va beradi. Energiyaning saqlanish qonuniga ko'ra, bularning barchasi nurlanish balansida bo'lishi kerak. Ammo inson o'z harakatlari bilan tizimni muvozanatdan chiqardi. Issiqxona gazlarining hajmi ortib borishi bilan ular issiqlikning Yer atmosferasini tark etishiga to'sqinlik qiladi. Ma’lum bo‘lishicha, hatto bir paytlar koinotga uchgan infraqizil nurlanish ham hozir qisman bizda qolmoqda – global harorat ko‘tarilmoqda.
Olimlar 19-asr oxiridan boshlab Yerdagi oʻrtacha harorat 1,1°C ga koʻtarilgan degan xulosaga kelishdi. Oldinlari atigi 4℃ farq muzlik davriga olib kelgan, shuning uchun bu ko‘rsatkich unchalik kichik emas. Atmosferadagi issiqxona gazlarining keskin ko'payishiga insonning iqtisodiy faoliyati sabab bo'lganligi haqidagi ilmiy konsensus mavjud.
Iqtisodiyotda issiqxona effektini nima kuchaytiradi:
• ishlab chiqarish chiqindilari(xarajatlari);
• konchilik;
• ko'mir bilan ishlaydigan elektr stansiyalari;
• avtomobil egzoslari;
• ekstensiv qishloq xo'jaligi;
• binolarni saqlash;
• o‘rmon yong‘inlari;
• o'rmonlarni kesish.
Eng katta issiqxona effekti yoqilg'ining yonishi, uni qazib olish va tashish, xom ashyo (tsement, po'lat va boshqa metallar) ishlab chiqarish, oziq-ovqat sanoati, chiqindilarni yo'q qilish va yoqish natijasida yuzaga keladi. Ular global antropogen emissiyalarning taxminan 70% ni tashkil qiladi.

Bizga ma’lumki, Navoiy viloyati Navoiy shahrida korxona va zavodlar ko’p.Shuning uchun Navoiy sanoat shahri deyiladi.Zavodlar ehtiyojlarni qondirish bilan bir qatorda, atmosferani zaxarlaydi, shuning uchun tejamkor usullardan foydalanishimiz,issiqxonalardan unumli foydalanishimiz zarur.

Olimlar global isish potentsialini aniqladilar, bu turli vaqtlarda issiqxona gazlarining iqlim ta'sirini solishtirish imkonini beradi. Masalan, 1 kg metan termal nurlanishni 20 yil davomida 1 kg CO₂ ga qaraganda 84 marta yaxshi yutadi.
Gazlarning ishlash muddati har xil, masalan, metan uchun taxminan 12 yil, N₂O uchun 114 yil. Antropogen karbonat angidrid chiqindilarining bir qismi atmosferadan bir necha o'n yillar ichida chiqariladi, ammo muhim qismi atmosferada bir necha ming yillargacha saqlanib qoladi.
Issiqxona effektining oqibatlari.
Haroratning o'zgarishi radiatsiya ta'siriga to'g'ridan-to'g'ri proportsionaldir. Olimlar allaqachon hisoblab chiqdilar, agar CO₂ miqdori ikki baravar ko'paysa, u 1,5 ° C dan 4,5 ° C gacha isishiga olib keladi - bu iqlim sezgirligi deb ataladi. Allaqachon karbonat angidrid konsentratsiyasi sanoatdan oldingi darajadan 1,5 baravar yuqori.
Oksford Economics notijorat tadqiqot markazi global isishning iqtisodiyotga ta'siriga oid tadqiqotini e'lon qildi. Olimlar odamlar imkon qadar samarali mehnat qiladigan optimal harorat ko'rsatkichini asos qilib oldilar va ekinlar eng katta hosil beradi. Mutaxassislar bu ko'rsatkichni 15 ° S da aniqladilar. Yillik o'rtacha harorat bu qiymatdan past bo'lgan davlatlar isinishdan ozgina foyda ko'rishlari mumkin. Issiq iqlimi bo'lgan mamlakatlar, aksincha, zarar ko'radi.
Tadqiqot davomida Oxford Economics mutaxassislari 203 ta rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlardagi vaziyatga oid ma’lumotlarni tahlil qilib, 2100 yilga kelib jahon yalpi ichki mahsuloti 20 foizga tushishini bashorat qilishdi. Ushbu xulosa o'rtacha harorat hozirgi kabi sur'atlarda (har o'n yillikda taxminan 0,2 ° C) ko'tarilishda davom etadi degan taxminga asoslanadi. Oxford Economics ekspertlarining xulosalari Stenford universiteti va Berklidagi Kaliforniya universiteti olimlari tomonidan 2020 yilda nashr etilgan avvalgi tadqiqot natijalarini tasdiqlaydi.
Oxford Economics ekspertlarining fikricha, Hindiston iqtisodiyoti eng ko‘p zarar ko‘radi: atmosferaga issiqxona gazlari chiqindilari kamaymasa, 2100 yilga kelib mamlakatda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 90 foizga qisqaradi. Mutaxassislar, shuningdek, agar o'rtacha harorat 1,1 ° C past bo'lsa, bu ko'rsatkich turli mamlakatlarda qanday bo'lishi mumkinligini taklif qilishdi. Prognozga ko'ra, u ancha yuqori bo'lar edi. Masalan, Nigeriyada aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot hozirgidan 35 foizga yuqori bo'lishi mumkin.