Мавзу 1: пeдaгoгикaнинг умумий асослари

Mashg‘ulotlar motivining o‘ziga xosligi va shug‘ullanuvchilar tomonidan ularning ixtiyoriy tanlanganligi.

BO‘SMda mashg‘ulotlarning ihtiyoriy tanlanganligi shug‘ullanuvchilarning trener bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatlari xarakteriga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Sport pedagogi trener bilan aloqa, unga ishonch va o‘zaro hurmat munosabatlarning yo‘qligi kelajagi porliq sportchining BO‘SMdan ketishiga sabab bo‘lishi mumkin.

2. 
   Aloqa qilishning alohida shartlari (musobaqalar davrida vujudga keladi).
   

Ko‘pchilik trenerlar trenerovkalarda, mashg‘ulotlardan tashqarida va sport yig‘ilishlari vaqtida sportchilar o‘zaro munosabatlarni yo‘lga qo‘yishda qiyinchilik sezmaydilar. Musobaqalar davrida ob’ektiv sabablar tufayli kelib chiqadigan qiyinchiliklar paydo bo‘lishi mumkin.
Sportchining noroziligini keltirib chiqaradigan sabablar orasidagi munosabatlarning yomon tashkil etilishini; musobaqada muvaffaqiyatsiz qatnashishdan qo‘rqishni; sportchining oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajara olmasligini aytib o‘tish mumkin. Asosiy tarkibga kiritilgan zahirada turgan hamda “musobaqalardan tashqarida” qolgan sportchilarning psixik holati har xil bo‘ladi.
Trenerdan har bir tarbiyalanuvchiga xushmuomalada bo‘lish talab etiladi. Startdan oldingi holatni faqat sportchi emas, balki trener ham boshidan kechiradi, talabalarining xatti-harakati va musobaqada ishtirok etishi ko‘p jihatdan trenerning musobaqa paytida o‘zini qanday tutishiga ham bog‘liq.

3. 
   Jismoniy imkoniyatlar va texnik mahoratning yuqori darajasini doimo saqlab turish zarurligi.
   

Trenerning jismoniy imkoniyatlari deganda uning jismoniy holati, mashqlarni shug‘ullanuvchilar bilan bajarish imkoniyati nazarda tutiladi. Texnik kamolot deganda trenerning mashqni texnik jihatdan to‘g‘ri bajarish malakasi tushuniladi. Jismoniy imkoniyatlar va texnik mahorat darajasi mashqni ko‘rsatishga va, tabiiyki, trenerning obro‘ - e’tiboriga jiddiy ta`sir etadi. Masalan: trener yosh sportchiga chambarak bilan bajariladigan ixtiyoriy programma elementini tushuntiryapti. Qizcha mashqning taklif qilingan elementlarini bajarib ko‘rmoqchi, lekin buning uddasidan chiqolmayapti. Trener chambarakni olib, mashqni bajaradi. Sportchi mashqni takrorlashga harakat qiladi.
Trenerning yaxshi jismoniy holatda bo‘lishi - o‘z kuchiga ishonch bo‘lishiga yordam beruvchi kerakli psixologik faktor. Trenerning mashqni yaxshilab bajara olishi uning obro‘yini oshiradi. Trener o‘quv-trenerovka mashg‘ulotlari vaqtida pedagogik jarayonga rahbarlik qilibgina qolmaydi, uning tarbiyaviy faoliyati BO‘SMdan tashqarida ham davom etadi. U musobaqalarning juda mas’uliyatli davrida o‘z talabalarning ustozi bo‘lib qoladi, tarbiyalanuvchilarning butun hayot tarziga, ularning hayot yo‘lini tanlashiga, hayotiy mavqelarini vujudga keltirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Trener har bir tarbiyalanuvchilarini yaxshi biladi, uning ma’naviy va jismoniy hayotidagi barcha tafsilotlarni tushunadi, uning organizmi holatini chuqur o‘rganadi hamda hayot, mehnat, dam olish vaqtini tashkil etilishini diqqat bilan kuzatadi.

4. 
   Trener – odatdagi o‘quvchilar yoki ishlab chiqarish jamoasidan boshqarish strukturasining alohida murakkabligi bilan farq qiluvchi sport jamoasining tashkilotchisi.
   

Sport jamoasining a’zolari, odatda, bir vaqtning o‘zida ish yoki o‘qish joyidagi jamoa a’zolari hamdir; ko‘pincha ularning sport jamoasiga birlashuvi muvaqqat harakaterda bo‘ladi (terma jamoada, o‘quv-trenirovka yig‘ini va hokazo). Trenirovka jarayonlarini o‘tkazish vaqtida jamoada vujudga keltirish trener uchun ancha qiyin bo‘ladi,chunki trenerovkaga sportchilar turli shahar va sport jamiyatlaridan keladilar.
Sport jamoasi va ayrim sportchilar faoliyatiga ko‘pincha murakkab musobaqalar sharoitida (sportchining axloqiy va jismoniy sifatlariga maksimal talablar qo‘yiladigan bir paytda) boshchilik qilishga to‘g‘ri keladi. Bu davrdagi trener ishining muvaffaqiyati pedagogik vositalarning xilma-xilligiga bog‘liq bo‘ladi.
Trener sportchilarning turli xil talablarini va ularning sport faoliyatida qatnashish sabablarini yaxshi bilish kerak.Bu uning sportchilar bilan bo‘ladigan muomalasida o‘z nuqtai nazarini aniqlab olishiga va jamoani boshqarishiga yordam beradi.
O‘qituvchi va trenerga qo‘yiladigan talablar
O‘qituvchi va trenerning butun faoliyati (uning yo‘nalishi, mazmuni, ish metodlari va formalari) ularning dunyoqarashlari bilan belgilanadi. Kundalik aloqa jarayonida o‘qituvchi va trener o‘z o‘quvchilariga to‘g‘ri dunyoqarash tarkib toptiradi. Bularning hammasi yuksak darajadagi g‘oyaviy e’tiqodni, axloqiy dunyoqarashni ijobiy fazilatlarni shakllantiradi.
Jismoniy tarbiya o‘qituvchi va trener faqat o‘rgatibgina qolmasdan, balki tarbiyalaydi ham ong-bilim doirasi keng bo‘lmasdan turib esa tarbiya berish mumkin. emas. Tarbiyachi tarbiyalanuvchilarning xilma-xil mayl va qobiliyatlariga to‘g‘ri yo‘nalish bera olishi kerak. Shuning uchun o‘qituvchi va trener doimo o‘zlarining madaniy saviyalarini oshirib borishlari, har tomonlama ma’lumotli kishi bo‘lishlari lozim.
Doimo fan yangiliklarini nazarda tutadigan, trenirovka jarayonining tuzilishida uning ma’lumotlariga tayanadigan tarbiyachi yaxshi ishlaydi. Yangi, innovatsion material o‘qituvchi, trenerning o‘quvchilarda o‘qitiladigan fanga jonli qiziqishini uyg‘otadi. O‘qituvchi va trener o‘zi o‘qitadigan fanni mukammal bilishi kerak. Bundan tashqari, pedagogika, psixologiya, anatomiya, fiziologiya masalalarini yaxshi tushunishlari lozim. Ana shu bilimlar va amaliy tajriba asosida pedagogik jarayonni boshqarish, ya’ni o‘qitish, tarbiyalash malakasi rivojlanadi.
O‘quvchilarning ijodiy faolligiga rahbarlik qilishda, ular havaskorligining turli shakllarini tashkil qilishda, tarbiyaning vazifalarini hal etish yo‘lida mahorat va pedagogik texnikaning tarkibiy qismlarini mukammal bilish lozim.