Mavzu №4: Alyuminiy va uning asosidagi qotishmalar. Mis va uning qotishmalari

Alyuminiy va uning qotishmalar.

Reja:

1. Alyuminiyning olinishi

2. Alyuminiy qotishmalari.

3. Duralyuminiyning ishlatilishi.

4. Mis va uning qotishmalari.

 

Alyuminiy kumushsimon oq rangda bo’lib elektr va issiqlik o’tkazuvchi yengil metaldir. Aluminiv bosim ostida yaxshi ishlanadi, payvandlanadi, lekm kesib ishlanishi yomon. Atmosfera va chuchuk suvda korrozyaga chidamliligi yuqori. Havoda aluminiy tez oksidlanadi
Tozaligiga ko'ra aluminiyning juda toza - A999 (99,999% A), yuqori darajada toza - A995 (99,995% A), A99 (99,99% A), A95 (99,95% A) va texnik toza ASS, AS, A7, A6, AS va AO (99,0%) turlarga bo’linadi.
Aluminiyning boshqa metall va nometallar (mis, marganes, magniy, kremniy, temir , nikel , titan, berilliy va boshqalar) bilan qotishmalari konstruksion materiallar sifatida keng qo'llaniladi. Al qotishmalarida toza aluminiyning yaxshi xossalari bilan birga, legirlovchi qo'shimchalarning yuqori mustahkamlik xossalari mujassamlangan.
Legirlash va termik ishlov berish natijasida aluminiyning mustahkamligi 100 dan 500 MPa gacha, qattiqligi HB 20 dan 150 gacha oshadi.
Barcha Al qotishmalari deformatsiyalanadigan va quymakorlik xillarga bo'linadi. Deformatsiyalanadigan aluminiy qotishmalari shtamplash, presslash, bolg'alash orqali listlar, tasmalar, shakldor profillar, simlar va turli detallar olishda ishlatiladi.
Deformatsiyalanadigan qotishmalar termik ishlash yo'li bilan puxtaanadigan va puxtalab bo'lmaydigan xillarga bo' linadi. Mexanik va termik ishlov beriladigan deformatsiyalanadigan qotishmalar ishlov berish xarakterini ko'rsatuvchi harflar bilan belgilanadi .
Termik ishlash yo'li bilan puxtalab bo' lmaydigan qotishmalarga Al ning Mn bilan (AMu;) hamda magniy va marganes bilan (AMu.) qotishmalari kiradi. Ularning mustahkamliga juda past, korroziyaga chidamliligi yaxshi bo’ladi. Termik ishlash yo'li bilan puxtalanadigan qotishmalar termik ishlov berish natijasida, yuqori mexanik xossalarga ersihad i . Korroziyaga qarshiligi yaxshilanadi . Aluminiyning mis, magniy, marganes bilan qotishmalari (dyuraluminiy) va aluminiyning mis , magniy, marganes hamda rux bilan qotishmalari (yuqori mustahkamlikdagi qotishmalar) keng tarqalgan.
Dyuraluminiy , Z harfi bilan markalanadi , undan keyin turuvchi raqam qotishmaning shartli nomerini bildiradi. Dyuraluminiyga termik ishlov berish toblashdan, tabiiy yoki sun'iy eskirtirishdan iborat. Toblash uchun qotishmalar 500°C gacha qizdiriladi va suvda sovitiladi. Duraluminiy xona temperaturasida 5-7 sutka davomida tabiiy sovitiladi.
Antifriksion qotishmalar. Bunday qotishmalar sirpanish podshipniklarining vkladishlariga qo'yish uchun ishlatiladi. Antifriksion qotishmalar mashina va mexanizmlarning ishqalanuvchi sirtlarining puxtaligini oshirish uchun mo'ljallangan. Sirpanish podshipniklarida val bilan podshipnik vkladishlari o'rtasida ishqalanish ro'y beradi. Shuning uchun vkladishga valni yeyilishdan saqlash bilan birga, o'zi ham kam yeyiluvchi, optimal moylash sharoitini yuzaga keltirib, ishqalanish koeffitsiyentini kamaytiruvchi material tanlanadi. Shu larga asosan antifriksion matlrial yetarli darajada ham mustahkam, ham plastik bo'lish kerak.
Antifriksion materiallar sifatida babbitlar, bronzalar, cho'yanlar, aluminiy va rux antifriksion qotishmalari, kukunsimon materiallar va plastmassalar
qo' llaniladi