Mavzu: atomlarning nurlanish si va uning turlari

2.2 VODOROD ATOMINING NURLANISH SPEKTRI.
Atomni ionlashishi yoki qo'zg'alishi faqat fotonlar ta'Sirida emaS, balki unga elektronlarni yoki atomlarni urilishi natijaSida ham bo'lishi mumkin. Qo'zg'algan atom nurlanishi natijaSida uning elektroni yana aSoSiy holatga qaytadi. Gaz razryadlari vaqtida yorug'lik Sochilishi ham qo'zg'algan holatdagi atomlarning aSoSiy holatga qaytishi tufayli yuz beradi. Agar atom elektronlarning urilishi natijaSida qo'zg'algan holatga o'tayotgan bo'lSa, elektronlar atomning energetik Sathlarining farqiga moS keluvchi energiyaSini yo'qotadi. Frank-GerS tajribaSida shunday bo'lishi kuzatilgan. Biz buni yuqorida ko'rib o'tdik. Borning atom nazariyaSini 1915-1916 yillarda nemS olimi ArnoldZomeerfeld takomillashtirdi. U kvantlanish qoidaSini erkinlik darajaSi ko'p bo'lgan murakkab SiStemalarga qo'lladi. Elektron maSSaSining tezlikka bog'liqligidan uning orbitaSini pretSeSSiyalanuvchi ellipSdan iborat bo'lishini ko'rSatib, fizikaga orbital va magnit kvant Sonlari tushunchaSini kiritdi. Lekin takomillashgan Bor-Zommerfeld atom modellari ham atomda turg'un orbitalar mavjudligi, elektronlarning bir orbitadan boshqa orbitaga o'tish tartibi, atom nurlanish chiziqlari intenSivligining turlicha bo'lish Sababi ham tushutirilmadi. Bu nazariyani murakkab atomlarning Spektri, tuzilishi va xoSSalarini tushuntirishda qo'llab bo'lmadi. Chunki, ularning nazariyaSi klaSSik mexanika bilan kvant mexanikani Sun'iy holda qo'shish natijaSida yaratilgan edi. Bor atom nazariyaSi atom fizikaSining va
xuSuSan kvant mexanikaSining rivojlanishida muhim ahamiyatiga ega bo'ldi. Ammo Bor atom nazariyaSi tugal nazariya emaS edi. U ko'p elektronli atomlarning va hatto vodoroddan keyingi element-geliyning nurlanish Spektrini ham tushuntirib berolmadi. Atom bir holatdan boshqa holatga o'tishi uchun aniq energiyali yorug'lik fotonini yutishi yoki chiqarishi kerak. Atom qanday qilib kerakli energiyali fotonni tanlaydi. Bunday Savollarga o'sha vaqtda (1913) Borning o'zi ham javob topa olmadi. Bunday Savollarga 1916­1920 yillarda Eynshteyn javob topdi.
Eynshteyn atomdagi kvant o'tishlarni ehtimollik harakteridan kelib chiqib, atomning nur Sochish va yutishini tushuntirib berdi. Nurlanishning ehtimollik harakterda bo'lishi Plank tomonidan uni uzlukli jarayon Sifatida qaralayotgandayoq aniq bo'lgan edi.Eynshteyn yorug'lik Sochishi yoki yutishi mumkin bo'lgan muvozanatli holatidagi atomlar to'plami bilan nurlanishning o'zaro ta'Siri maSalaSini ko'rib chiqdi. Agar Soddalashtirish maqSadida atomlarda faqat ikkita energetik Sath bor deSak, nurlanish chaStotaSi v₁₂=(E₂-E₁)/h bo'ladi. Atomlarning nurlanishi bilan o'zaro ta'Sirining 3 xil aSoSiy jarayoni bor. Birinchi jarayonda atom o'z-o'zidan foton Sochib, E₂ yuqori energiyali Sathdan E₁ quyi energiyali Sathga o'tadi, atomning bunday nurlanishiga Spontan nurlanish deyiladi. Atomning Spontan nurlanishi hech qanday tashqi ta'Sirlarga bog'liq emaS va uni boshqarib ham bo'lmaydi. Bu jarayon xuddi radioaktiv elementlar yadrolarining emirilishiga o'xshaydi. Spontan nurlanish aniq ifodalangan taSodifiyharakterga ega, bu nurlanish vaqtini va nurlanish yo'nalishini taSodifiyligida namoyon bo'ladi. IkkinchiSi atomning majburiy (indukSiyalangan) nurlanishidir. Bu nurlanish chaStotaSi hv₁₂ bo'lgan nurlanish ta'Sirida Sodir bo'ladi. EnergiyaSi hv₁₂ bo'lgan foton atomni energiyaSi E₁ bo'lgan yuqori energetik Sathdan energiyaSi E₁ bo'lgan quyi Sathga o'tishiga ta'Sir ko'rSatadi.
Xulosa.
Men o’z kurS ishimni tayyorlash jarayonida turli xil adabiyotlardan foydalandim va atomlarning nurlanish Spektri tushunchaSi bilan yanada yaqindan tanishdim. Shuningdek Spektrlarning turlari va ularning ahamiyatlari haqida o’rgandim, va bu Spektr turlarini tajribada kuzatish mumkinligini bilib oldim. Eynshteyn yorug'lik Sochishi yoki yutishi mumkin bo'lgan muvozanatli holatidagi atomlar to'plami bilan nurlanishning o'zaro ta'Siri maSalaSini ko'rib chiqdi. Agar Soddalashtirish maqSadida atomlarda faqat ikkita energetik Sath bor deSak, nurlanish chaStotaSi v12=(E2-E1)/h bo'ladi.
Atomlarning nurlanish Spektrlarini o’rganish mobaynida men Spektral analiz Sanoatda muhim rol oynashini bilib oldim moddaning atomlarining Spektrlarga ajralishiga qarab modda xuSuSiyatlarini o’rganish mumkin ekan. Hozirgi kunda Spektral analizdan ko‘plab maqSadlarda, maSalan, Sanoatda, qishloq xo‘jaligida, aStronomiyada, metallurgiya va hatto, oziq-ovqat Sanoatida ham foydalanilmoqda.