Мавзу: Бадиий асар тахлили ва унга қўйилган талаблар

1.  Animalistik janr va uni tasviriy san'atda tutgan o'rni. 

Odamlar tomonidan biror-bir ish, narsa, buyum va hokazolar mohirlik bilan 

bajarilishi  va  maromiga  etkazilib  ishlanishi  insonning  san'atkorlik  darajasini 

bildiradi.  Shu  boisdan  ham  rassom,  haykaltarosh,  me'mor,  kulol,  bastakor, 

yozuvchi va boshqa ijodkorlar yaratgan asarlarni san'at asari deymiz. San'at qaysi 

ko'rinishda  bo'lmasin  kishilarning  his-tuyg'usiga,  ruhiyatiga  ta'sir  etuvchi  vosita 

sifatida namoyon bo'ladi. Har bir ijodkor o'z-o'zicha izlanadi, o'z - o'zicha mehnat 

qiladi.  Ana  shuning  uchun  ham  san'at  o'ziga  xos  turlariga  va  uslublariga, 

yo'nalishlariga ega. 

Adabiyot, musiqa, teatr, kino, tsirk, me'morchilik, tasviriy va amaliy bezak 

va shu kabi boshqa san'at turlari ham mavjud bo'lib, tasviriy san'at ularni orasida 

eng  qadimigi  va  keng  tarqalgan  san'at  turlaridan  biri  hisoblanadi.  Uyg'onish 

davrining  buyuk  rassomi  Leonardo  da  Vinchi  —Tabiat  yaratgan  shakllarning 

barcha  sifatlariga  o'z  san'ating  bilan  taqlid  qilishda  ustasi  farang  bo'lmasang, 

yaxshi  musavvir  bo'lmog'ing  dargumon”,  deb  ta'kidlash  barobarida  tasviriy 

san'atni egallash tabiatni o'rganish, uni sevish bilan naqadar bog'liqligini ko'rsatib, 

bu sohaning o'ta murakkab soha ekanligini uqtirgan edi. 

Omma  orasidan  etishib  chiqqan  iste'dodli  ijodkorlar  mehnatkash  xalq 

ommasining orzu-istaklarini, ularning go'zallik va xudbinlik, razolat va qabohat, 

oliyjanoblik  va  insonparvarlik  haqidagi  tushunchalarini  ifoda  etuvchi  asarlar 

yaratdilar.  Xalqning  turmushi,  odatlari,  yutuq  va  mag'lubiyatlari  ularning  san'at 

asarlarida o'z ifodasini topadi. Har bir davrda mavjud bo'lgan ana shunday san'at 

hayot  go'zalliklarini  tasvirlab,  odamlarda  yuksak  hislat  va  fazilatlarni  kamol 

toptirdi, ularni tenglik, ozodlik, birodarlik, yorqin kelajakka intilishga da'vat etdi. 

Haqiqatdan  ham  insoniyat  yaratib  qoldirgan  madaniy  qadriyatlar  oddiy 

boyliklargina  bo'lib  qolmay,  balki  o'zida  inson  aql-zakovati,  xis-tuyg'ulari, 

turmush tarzi togrisidagi fikr-g'oyalarini o'zida aks ettiruvchi ko'zgu sanaladi. 

Ibtidoiy  jamoa  tuzumidan  bizgacha  ashyoviy  dalillar  -  mehnat  va  ov 

qurollari, uy-anjomlari, bezak buyumlari, odamlar yashagan manzil qoldiqlari etib 

---

 

kelgan.  Shular  ibtidoiy  jamoa  kishisining  estetik  va  diniy  qarashlarini  bilishga, 

ibtidoiy  jamoaning  madaniyati  haqida  tasavvur  hosil  qilishga  yordam  beradi. 

Tuproq  ostida  qolib  ketgan  moddiy  yodgorliklar,  odam  va  hayvonlar  jasadining 

qoldiqlari,  qoya  toshlar,  g'orlarga  chizilgan  surat  va  bo'rtma  tasvirlar  ibtidoiy 

jamoa davri tarixini o'rganishning muhim manbai hisoblanadi. 

San'at  qadim-qadimda  kishilarning  mehnati  jarayonida  yuzaga  keldi  va 

rivojlandi. Inson madaniyati taraqqiyot olamiga qadam qo'yadi. San'atning yuzaga 

kelishi insonning ob'ektiv voqelik to'g'risidagi bilimlarining chuqurlashishiga, o'z 

avlodi  tajribalaridan  bahramand  bo'lishga  olib  keldi.  Bu  uni  tabiat  kuchlariga 

qarshi  kurashishga  da'vat  etdi,  uning  aqliy  kamoloti,  estetik  qarashlari  rivojini 

jadallashtirdi. 

Sharqiy  Ispaniya,  Kavkaz,  O'rta  Osiyodan  topilgan  sur'atlar  diqqatga 

sazovvordir.  —Kiyiklarni  ovlash"  (Ispaniya)  sur'atlarida  obrazlar  shartli  (kamon 

otayotgan ovchilarda bu shartlilik yaqqol seziladi), sxematik, o'ta soddalashtirilgan 

holda  tasvirlangan.  Lekin  bu  shartlilik  rassom  aytmoqchi  bo'lgan  fikrni 

tushunishga xalaqit bermaydi. Ov manzarasidagi holat - kiyiklarning jon talvasada 

qochishi,  ovchilarning  epchillik  bilan  olib  borayotgan  hujumlari,  ov  paytidagi 

shijoat,  hayajon  ibtidoiy  jamoa  rassomi  tomonidan  ifodali  talqin  etilgan.  O'rta 

Osiyo (Surxondaryo, Farg'ona), Ozarbayjondan topilgan suratlarda ham shu xolni 

ko'ramiz. Zaravutsoy (Surxondaryo), Seymalitosh (Farg'ona) suratlari mashhurdir. 

Bu  suratlarda  ovchilarning  hayvonlarga  hujumi  aks  ettirilgan.  Zaravutsoydagi 

niqob  kiyib,  o'ljasiga  yaqinlashayotgan  ovchilarni  aks  ettirgan  surat  o'tmish 

hayotning ma'naviy dunyosini bilishga xizmat qiladi. 

Ushbu  tasvirlar  zamonaviy  animaslistik  janrning  boshlanishiga  asos 

bo'lganligini barcha juda yaxshi biladi. 

Insoniyat  qadim-qadim  zamonlardan  hayvonot  olami  bilan  chambarchas 

bog'liq  holda  turmush  kechirib  keladi.  Shuning  uchun  ham  musavvirlar  azal- 

azaldan  tabiat  go'zalliklarini,  hayvonot  olamini  jonli  bo'yoqlarda  tasvirlab, 

kishilarga ma'naviy ozuqa berishga harakat qilganlar. 

Shunday musavvirlar borki, ular ko'proq insonlar bilan hamisha yonma- yon 

---

 

yashovchi hayvonot olamini o'z asarlarida tasvirlaydilar. Ana shunday rassomlarni 

animalist rassomlar deb ataydilar. Animalist -lotincha —animal” so'zidan olingan 

bo'lib, —hayvonot dunyosi” ma'nosini anglatadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---