Mavzu: Basketbol o‘yin texnikasi va taktikasini o‘rgatish usullari Reja Kirish

O‘yin texnikasining tasnifi.
Texnika klassifikatsiyasi bu ma’lum belgilar asosida uning hamma usul, usullarini bo‘limlar va guruhlar bo‘yicha teng xuquq taqsimlashdir. Shunday belgilar qatoriga, eng avvalo, sport kurashidagi usulning nimaga mo‘ljallanganligi belgilanishi (savatga hujum qilish yoki himoya qilish uchun ) harakt qanday bajarilishi (to‘p bilan yoki to‘psiz), shuningdek uning kinematik va dinamik tuzilishi xususiyatlari kiradi.
Basketbol texnikasining ikkita katta bo‘lim: hujum texnikasi va himoya texnikasiga bo‘linadi. Har bir bo‘limda ikkitadan guruh: hujum texnikasida- maydonda to‘psiz harakat qilish texnikasi va to‘p bilan bajariladigan harakatlar texnikasi, himoya texnikasida esa– maydonda harakat qilish texnikasi va to‘pni egallash va qarshi harakat qilish texnikasi ajralib chiqada. Har bir guruh ichida usul va ularni bajarish usullari bor. Usulni bajarishimizning deyarli har bir usuli harakat strukturasining ayrim detallarini (ko‘rsatkichlarini ochib beradigan bir necha ko‘rinishga ega. Bundan tashkari, usulning dinamik tuzulishiga o‘yin chining harakatini, dastlabki holatini, yo‘nalish va masofasini aniqlaydigan bajarish shartlari ta’sir ko‘rsatadi. Tavsiya qilinayotgan klassifikatsiyada fintlarga mustaqil joy ajratilmaydi, chunki fint- bu konkrent usulning faqat bir qismini masalan, to‘pni uzatib berishda qo‘l ko‘tarish, savatga otish vaqtida mo‘ljallash), raqibida xato reaktsiya tug‘dirish maqsadi bilan o‘yinchi tomonidan bajarilishi va undan foydalanib boshqa usulni samarali qo‘llash uchun qulay holatga erishishdir.
O‘yin texnikasi klassifikatsiyasining printsipial jadvali quyidagi ko‘rinishda berilishi mumkin
Texnika bo‘limi – hujum texnikasi; Texnika guruhi- to‘pni egallash texnikasi; Usul- to‘pni savatga otish;
Bajarish usuli- yuqoridan bir qo‘llab savatga otish; Variantlari- gavdani orqaga tashlab (og‘ishtirib);
Bajarish shartlari- to‘xtagandan keyin sakrab o‘rtacha masofadan to‘pni savatga otish;
Basketbol o‘yinida texnik maxoratini oshirish
Aynan shunday holatlarda trenerning istedodi mazkur qobiliyat va elementiarni «ochib» bermog‘i va shakl!antirilmog‘i darkor. Buning uchun trener bolaning barcha imkoniyatlari, shu jumladan organizmga chuqur joylashgan harakat zahiralarni maxsus standart testlar va o‘yinsimon mashqlar yordamida aniqlashi hamda ularni «ishga tushinshi» zarur boiadi. Shunday ekan «o'rgatish» «о’zlashtirish» va «takomillashtirish» jarayoniari «trener^^sportchi^^trener^—sportchi» funksional tizimi asosida tashkil qilinishi ustuvor ahamiyat kasb etadi. Agar «o'rgatuvchi» va «mukammallashtiruvchi» mashqlar hajm-shiddat-yunalishjihatlaridan maqsadga muvofiq bo‘lsa, bolaning yoshi ulg'aygan sari mashqlar hajmi va shiddati asta-sekin «to‘ Iqinsimon» prinsipda orttira borilsa, falsafiy qonuniyat bo‘lmish «shakl» (qaddi-qomat) ham, «mazmun» sayqai topib boradi. Bordiyu ushbu jarayonda xatolikka yo‘l qo‘yilsa, ya’ni «o‘rgatuvchi» va «mukammallashtiruvchi» mashqlar betardb, zo‘rma-zo‘raki qo'llansa, falsafaning ikkinchi qommiyati «sabab va oqibat» yuzaga keladi - bolaning «shaklida» (qaddi-qomati) ham, harakat «mazmunida» ham salbiy o‘zgarishlar (jarohatlanishi, shikastlanish va h.k.) ro‘y beradi. Demak, «o‘rgatish», «o'zlashtirish» va «mukammallashtirish» jarayoniari integral pedagogik jarayon bo‘lib trenerga katta mas’uliyat yuklaydi.
Har qanday darajada ishlayotgan murabbiyning bevosita vazifasi basketbolchi oyoqlari ishlashini rivojlantirishga yo'naltirilgan mashqlardan foydalanishdan iborat. Boz ustiga, murabbiy har doim shuniyodda tutishi kerakki, u o‘yinchilarigabajarish uchunberayotgan har bir hujum va himoyalanish mashqlari, birinchi qavatda, oyoqlarni ishini takomillashtirishga mo'ljallangan mashqlardir. Ushbu bobda hujumda basketbolchi oyoqlari ishlashining uchta tmoni ко "rib chiqiladi: sakrab turib to‘xtash. burilishlar, bo‘sh joyga tez chiqish yoki harakat suratini o'zgartirish, harakat yo‘nalishmi o^bzgartirish.
Sport texnikasi nazariyasida “model (etalon) texnika“, “maqbul (ratsional) texnika“ va “indivudual texnika” tushunchalari mavjud. Sport texnikasiga o'rgatish jarayoni bu "model"' yoki “ratsional” texnika nusxasini ko‘ehirish, uni qanday bo"Isa, shunday mazmunda o'zlashtirishga qaratilmaydi, aksincha bu “nusxalar” namuna sifatida xizmat qilishi lozim, shu “nusxalarga” mo'ljal qilgan holda o‘rgatilayotgan usulni o‘z imkoniyatiga qarab “shaxsiy mazmunda” ijro etilishini (yoki o'rganishni, o'zlashtirishni) anglatadi.
Basketbol o‘yinida shug‘ullanuvchilarning texnikga o’rgatish
Basketbolga xos o‘yin usullari (ko'nikmalari) texnikasiga o‘rgatish jarayoni quyidagi tartibda amalga oshirilishi maqsadga muvofiq:
holat va harakatlanishlarga o'rgatish;
hujumda to'pni boshqarishga o‘rgatish;
himovada qarshilik ko'rsatish va to'pni egailashga o‘rgatish;
hujum va hirnoyada o‘ynash usullariga o'rgatish.
Odatda o‘rgatish jarayoni kamida 4 ta shartli bosqich davomida amalga oshiriladi:
1 -bosqich - o‘rgatilayotgan usul texnikasi hakida tasavvur hosil qi- lish.
Ushbu bosqichda tushuntirish, ko'rsatish (namoyisb etish), takror- lash uslublaridan foydalaniladi.
Vositalari: ravon va obrazli so‘zlar bilan tushuntirish. o'zaro suh- bat, muhokama, tahlil, muzoqara va h.k.
bosqich - muayyan usul texnikasiga oddiy sharoitda (ortiqcha vazifalarsiz sekin shiddatda) o‘rgatish.
Qo‘laniladigan o‘rgatish uslublari: ko‘rsatilgan usul mazmunini eslab qolish va uni to‘liq holda bajarish, usulni qism, element va fazalarga bo‘lib o‘rgatish, ularni “oyna” usulida takrorlash (shug'ul- lanuvchilarning biri bajaradi, ikkinchisi trener rahbarligida kuzatadi, tahlil qiladi. xatolarni tuzatadi va baholaydi);
bosqich - muayyan usul texnikasiga murakkab sharoitda (ijro etish tezligi oshiriladi, qo‘shimcha vazifalar beriladi, vaziyatlar tug'di- riladi, juftlikda yoki uchlikda bajariladi va h.k.) o‘rgatish.
Qo‘llaniladigan o‘rgatish uslublari:
To‘liq-konstruktiv uslubi, takrorlash-tahlil uslubi, reproduktiv us- lub, shaxsiy uslub, xatolarni tuzatish uslubi, o'yin uslubi, musobaqa uslubi.
bosqich - o‘rganilgan usullarni mukammallashtirish (o‘quv o’yinlari va nazorat musobaqalari jarayonida).
Qo‘llaniladigan o'rgatish va takomillashtirish uslublari: barcha bosqichlarda qo'llaniladigan uslublar, o‘yin uslubi, musobaqa uslubi, videotasvir uslubi.
Yuqorida qayd etilgan barcha bosqichlarga xos o'rgatish uslublari quyidagi vositalar (mashqlar) yordamida qo'Uaniladi: tayyorlov, yor- damchi, yondashtiruvchi, taqlidiy, asosiy (o‘yin usuSlarining o'zi), o'yin va musobaqa mashqlari, yordamchi uskunalar, texnik vositalar va trenajyoriar.
0‘yin texnikasiga o'rgatish, uni takomillashtirish va mukammal- lashtirish samaradorligi nafaqat o'rgatish uslublari hamda vositalari bilan belgilanadi, balki muayyan mantiqiy tartibda qo‘llaniladigan pedagogik (didakcik) prinsiplarga ham bog'Hqdir. Ushbu jarayonda quyidagi pedagogik prinsiplardan foydalanish maqsadga muofiqdir: ilmiylik, ko‘rgazmalilik, onglilik va faollik, muntazamlilik, uzluk- sizlilik, uzviylik va mutanosiblik, mukammallik, o'rgatuvchi-takomil- lashtiruvchi mashqlar hajmi va shiddatini "to'lqinsimon" yo'nalishda oshira borish, o'rgatish va tarbiyalash.
O'rgatish bosqichlari, uslublari, vositalari va prinsiplarining qo'l- lanish tartibi 8- va 9-jadvallarda keltirilgan.
O‘rgatish bosqichlari, uslublari va vositalariexnikaning turg‘unlik xususiyati - bu muayyan usul texnikasi qayta-qayta. takrorlanish davomida shu texnika turg‘un ijro etilishi bilanta’rifianadi.
Texnikaning o‘zgaruvchanlik xususiyati muayyan usul tex- nikasini o'yin vaziyati (o‘z sheriklari va raqiblarning joylashishi, ular- ning harakat yo‘nalishi, tezligi, to‘piling yo'nalishi. tezligi va baland- pastligiga qarab) talablariga mos tartibda o‘zgartirishni anglatadi.
Texnikaning inukammaiiik xususiyati har bir usul texnikasi mukammal o‘zlashtirilgandan key in boshqa usul texnikasiga o‘rgatishni aniqlaydi.
Texnikaning serqirralik xususiyati har bir o‘yin usulini keng doirada ko‘pyoqlama va turli yunalishlarga ijro etilishini anglatadi. Masalan, to'pni o'ng qo'lda ham, chap qodda ham bir xil mahorat baland urib yurish (yugurish) qobiliyati.
Texnikaning barqarorlik xususiyati har bir usul texnikasi o‘zgaruvchan vaziyatlar tasirida, ichki (endogen-toliqish, salbiy ruhiy holatlar) va tashqi (ekzogen-iqlim, ob-havo, kun-tun tartibining o‘zgarishi, tomoshabinlar olqishi va h.k.) omillar tasirida ham turg‘un va barkaror ijro etilishini anglatadi.
Texnikaning individuallik xususiyati - bu har bir shug‘ullanuv- chini o‘z imkoniyatlari (bo‘yi, qaddi-qomati, harakat tajribasi hara­kat zahirasi va h.k.) dan kelib chiqib, o‘rganiiayotgan usulni “model texnika “nusxasiga asosan uziga xos mazmunda ijro etish tartibini ifodalaydi.
Sport texnikasi nazariyasida “model (etalon) texnika“, “maqbul (ratsional) texnika“ va “indivudual texnika” tushunchalari mavjud. Sport texnikasiga o‘rgat.ish jarayoni bu “model“ yoki “ratsional” texnika nusxasini ko‘chirish, uni qanday boisa, shunday mazmunda o‘zlashtirishga qaratilmaydi, aksincha bu “nusxalar” namuna sifatida xizmat qilishi lozim, shu “nusxalarga” mo‘ljal qilgan holda o‘rgatilayotgan usulni o‘z imkoniyatiga qarab “shaxsiy mazmunda” ijro etilishini (yoki o‘rganishni, o'zlashtirishni) anglatadi.
Burilishlaming ikki xil turi rnavjud - oldinga va orqaga burilish. Sakrab to‘pni to'xtashni bajarish uchun o‘yinchi yugurishidan so“ng qisqa sakrashni bajaradi, qiyin bir vaqtning o‘zida ikkala oyoqda yerga tushadi. 0‘yinchi sakrab turib to'xtashni bajarayotgan paytda uning oyoqlari elka kengligida turishi, tizzalar, bukilgan dumba pastroqda turishi, bosh ko‘tarilgan va qorin bilan vertikal chiziqda turishi, qo'llar bosh darajasigacha ko'tarilishi, qo‘l barmoqlari keng ochilgan bo‘lishi kerak. Yaxshi bajarilgan sakrab turib to‘xtash o‘yinchiga muvazanatni saqlab qoiishiga ikkala oyoqda burilish uchun qadam tashlashga imkon beradi. Burilishlaming ikki xil turi mavjud oldinga burilish va orqaga burilish. Oldinga burilishni bajarish uchun o‘yinchi to‘p tomonga qadam tashlaydi, boshqa oyog'idan esa tayanch sifatida foydalanadi. Hujumchi tajovuzkor usulda burilishlami bajaradi, bunda to’pni imkoni boricha tanasiga yaqinroq ushlaydi. Ortiqcha burilishni bajarish o‘yinchini tayanch oyoqda orqaga ugirilishga majbur qiladi (boshqacha aytganda o'ng qo‘l tirsagi chap tashqi oyoqqa nisbatan orqaga harakatlanadi). Ikkala burilishlami oldinga orqaga bajarishadi. 0‘yinchi past tik turishi holatini saqlab qolishi, qoilar tirsaklarini kengroq ushlab turishi, oyoqlarni esa yelka kengligida ochib turishi zarur. Bu to‘pni berkitib turishga va qo'lni muvozanatlashgan xolatda burilishga imkon beradi.
0‘yinjarayonida o‘yinchi bo‘shjoyga turli xil chiqishlarni bajaradi. Bunda u past tik turish xolatini, yaxshi muvozanatni saqlab qolishi xamda oyoqlarni turli yo‘nalishlarda harakatlantira olishi lozim. 0‘z harakatiga qarama-qarashi boigan tomonga tayanch oyoqni emas balki, boshqasini siljitish bilan bajarilishi zarur, agar o‘yinchi maydonning o‘ng tomonga aldamchi harakat qilishi keyin tezda tayanch bo‘lmagan oyog‘ini chapga qo‘yishi va bo‘sh joyga tezlik bilan o‘tib olishi kerak. Shu narsa muximki dgentlar va siljishlami bajarishda o‘yinchi to‘xtalishli sur'atdan foydalanishi (harakat tezligini o^bzgartirishi) lozim. Bunday strategiyaning qoilanilishi himoyachini tushunmovchilikka olib kelish yoki adashtirishga uning muvozanatini buzishga mo‘lajallangan.
Yuqorida qayd etilganidek, bu bob oyoqlar ishlashiga qarati'lgart. Quyida uchta sakrab to‘xtash, burilishlar va bo‘sh joyga tezda o⁴tib olishmashqIarigaurg‘uberilganholdabayonqilinadi.Barchamashq!ar basketbolchilarning oyoqlari ishini takomillashtirishga muljallangan.