Mavzu: Biogen elementlar kimyosi. Organizmning biogen elementlari va zaharli elementlar. Ajratilgan vaqt 3s. Texnologik xarita


Asosiy elementlar Makroelementlar Mikroelementlar



Yüklə 138 Kb.
səhifə4/11
tarix25.10.2022
ölçüsü138 Kb.
#66173
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Mavzu Biogen elementlar kimyosi. Organizmning biogen elementlar-fayllar.org

Asosiy elementlar Makroelementlar Mikroelementlar

60 kg vaznli katta yoshdagi odamda asosiy elementlar miqdori


Element


Miqdori


Vazifasi


Asosiy elementlar

Kislorod (O)


39 kg

Asosiy biomolekulalar va suvning tarkibiy qismi

Uglerod (C)


11 kg

Asosiy organik va biomolekulalarning tarkibiy qismi

Vodorod (H)


6 kg

Biomolekulalar va suv tarkibiga kiradi, organism suyuqliklarining pHini belgilaydi

Azot (N)


1,5 kg

Oqsil va nuklein kislotalarning tarkibiy qismi



Makroelementlar

Kalsiy (Ca)


1000 g

Suyak va tishlarning tuzilishi, mushak qisqarishi va nerv impulslari o’tishida muhim

Fosfor (P)


600 g

Suyak va tishlarning hamda nuklein kislotalarning tarkibida

Kaliy (K)


120 g

Hujayra suyuqligining musbat ioni (K+) ta’minlash va mushak qisqarishi

Xlor (Cl)


100 g

Hujayra tashi suyuqligining manfiy ioni (Cl-) va me’da shirasi kislotaligini (HCl) ta’minlash

Oltingugurt (S)


86 g

Oqsil, jigar, vitamin B­1 va insulinning tarkibiy qismi

Natriy (Na)


60 g

Hujayra tashi suyuqligining musbat ioni (Na+) ta’minlash , suv balansi, mushak qisqarishi va nerv impulslari o’tishida ishtirok etadi

Magniy (Mg)


36 g

Suyakning tarkibiy qismi va turli metabolik reaksiyalar ishtirokchisi



Mikroelementlar

Temir (Fe)


3600 mg

Kislorod tashuvchi gemoglabinning tarkibiy qismi

Kremniy (Si)


3000 mg

O’sish, suyak va tishlar, pay va terini mustahkamlash

Rux (Zn)


2000 mg

Hujayraning turli metabolik reaksiyalarida, DNK sintezi, suyak to’qimasi o’sishi va immun sistemadagi jarayonlarda

Mis (Cu)


240 mg

Qon tomirlari, qon bosimi va immune tizim shakllanishida

Marganes (Mn)


60 mg

Suyak o’sish, qon ivishi, metabolik reaksiyalarda qatnashadi

Yod (I)

20 mg

Qalqonsimon bez faoliyati uchun zarur


Molibden (Mo)


12 mg

Fe va N ni ovqat tarkibidan o’zlashtirish uchun kerak

Mishyak (As)


3 mg

O’sish va rivojlanish uchun kerak

Xrom (Cr)


3 mg

Qonda qand miqdorini muvozanatda ushlash va biomolekulalar sintezi uchun

Kobalt (Co)


3 mg

Vitamin B12 va eritrositlar tarkibiga kiradi

Selen (Se)


2 mg

Immun sistema, yurak va me’da osti bezi uchun muhim

Vanadium (V)


2 mg



Suyak va tishlarning shakllanishi va ovqatdan energiya olish uchun kerak


Birinchi guruh makroelementlar deb ataladi. Bu guruhga H, O, C, N, P, Ca elementlari kiradi. Bu elementlar xujayralar tarkibining 96,3 foizini tashkil etib, nuklein kislotalar, karbon suvlar, yog’, oqsil molekulalarning xosil bo’lishida aktiv ishtirok etadi.

Ikkinchi guruhga odam a'zolaridagi miqdori 0,01 foizdan to 1,0 foizgacha bo’lgan yana 6ta element (K, Na, Cl, S, Mg, Fe) kiritilib, ular oligobiogen elementlar deb ataladi.

Uchinchi guruh mikrobiogen elementlar deb atalib, bu guruhga odam tanasidagi miqdori 0,01 foizdan kam bo’lgan biogen elementlar kiritilgan. Bunday mikrobiogen elementlardan 15 tasi (temir, yod, mis, rux, kobalt, xrom, molibden, nikel, vanadiy, selen, marganets, margimush, ftor, kremniy, litiy) organizm uchun hayotiy zarur bolgan elementlardir. Bu elementlar essensial elementlar deb ataladi. Bu elementlarsiz organizm na o’sa oladi, na rivojlana oladi, na oz hayot faoliyatini to’xtata oladi. O’zgaruvchan valentlikka ega bo’lgan elementlardan 5 tasi (ruxdan tashqari) kompleks birikmalar hosil qilish hususiyatiga ega bo’lgan (Mn, Co, Cu, Mo) elementlardir. Bu elementlar oqsil moddalar bilan birgalikda metallofermentlar, metalloproteinlar tarkibiga kiradi.*
Hozirgacha ma'lum bo’lgan 760 ga yaqin fermentlardan choragi metallofermentlardir.
Biogen elementlar tabiatda u yoki bu xududda tarqalganligi bo’yicha biogeokimyoviy muhitlarni tashkil qiladi. Bu muxit bilan bog’liq bo’lgan kasalliklar endemik kasalliklar turiga kiradi. Masalan, yod yetishmovchiligi bilan bo’qoq kasalligi, ftor ortiqchaligi bilan flyuaroz, stronsiy ortiqchaligi bilan stronsiyli raxit kasalliklari bog’liq. Atrofi muhitda elementlar tarqalgan konsentratsiyasi bilan bog’liq bo’lgan kasalliklarning yana bir turi kasb kasalliklari deyiladi. Bu kasalliklarga atrof muxitni muhofazalash masalalari yechilmaganligi olib keladi. Masalan ko’mir qazuvchilarda - antrakoz, alyuminiy ishlab chiqarish sanoatida - alyuminoz, shisha, g’isht ishlab chiqarish (silikat ) sanoatida silikoz kasalligi rivojlanishi kuzatiladi.
Organizmda mineral moddalarning disbalansi bilan bog’liq holatlar mikroelementozalar deb nomlanadi. Bu nom bilan rivojlanishi asosida makro- va mikroelementlar yetishmovchiligi, ularning disbalansi va ularning miqdoriy nisbatlari buzilishi yotadi.
Biogen elementlarning davriy jadvalda joylashgan o’rniga ko’ra s,p,d-turlarga bo’lib ko’rib chiqish maqsadga muvofiqdir.

Yüklə 138 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin