Mavzu: Biznes va uning turlarini davlat tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash siyosati reja

D_k - yildagi kalendar kunlar soni.
D_d - dam olish va bayram kunlari soni.
T_sm - smena davomiyligi.
S - smenalar soni.
Samarali ish vaqti fondi jihozda mahsulot ishlab chiqariladigan vaqtdan tashkil
t
o’adi.
bu yerda:
^:' - rejalashtirilgan to’xtashlar foizi;
^:' - 3,5% (1 smenali ishlab chiqarish uchun),
6% (2,3 smenali ishlab chiqarish uchun).
Ishlab chiqarish quvvatini hisoblashning 3 xil shaklidan foydalaniladi:

1. 
   Uzlukli ish tartibidagi,stanok tartibidagi agregatlar quvvati hisobi;
   
2. 
   Uzluksiz ishlaydigan agregatlar quvvati hisobi;
   
3. 
   Maydonning o’tkazuvchanlik qobiliyatining hisobi.
   

Stanoklar ishlab chiqarish quvvatini hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlar zarur: stanoklar soni; rejadagi ish vaqti fondi; normani bajarish koeffitsienti; mahsulot birligi uchun stanok vaqti normasi yoki bir stanok soat uchun ishlab chiqarish normasi. Ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish unumdorligi va mehnat siimi bo’yicha hisoblanadi.
- mehnat sig’imi bo’yicha: Қ=Фр*С*КнбТр
bu yerda:
Fs - 1 stanokning rejadagi foydali ish vaqti fondi; S - stanoklar soni;
Кнб - normaning bajarish foizi;
T's - rejaviy mehnat sig’imi.

1. 
   - jadval.
   

Mahsulot mehnat siimi bo’yicha ishlab chiqarish quvvati hisobi.

Stanok turi	Soni	Fr, soat	Ishlab chiqarish normasini bajarilish koeffitsienti.	Umumiy samarali ish vaqti fondi, ming st. soat	Mahsulot birligi uchun vaqt normasi, soat	Ishlab chiqarish quvvati, ming dona
Revolver	30	3900	1,0	117,0	5,0	23,4
Randalovchi	20	3900	1,0	78,0	3,0	26,0
Shlifovka	10	3900	1,0	39,0	2,0	19,5

Ushbu misolda etakchi stanoklar guruhi revolver stanoklari hisoblanadi (eng ko’p songa va katta mehnat sig’imiga ega). Demak sexning ishlab chiqarish quvvati 23,4 ming donaga teng va korxonada shlifovka stanoklarida ishlovchilar mehnatini tashkil etishni takomillashtirish zarurligini keltirib chiqaradi (masalan, maxsus moslamalar o’rnatish, yordamchi vaqtlarni qisqartirish, modernizatsiya qilish).
- 1 stanok soatdagi ishlab chiqarish normasi asosida ishlab chiqarish quvvatini hisoblash:
Q=Fs*S*Us
bu yerda:
U_s - stanokning unumdorligi.

2. 
   - jadval.
   

Stanok turi	Soni , dona	Fr,soa t	Umumiy samarali ish vaqti fondi, ming st. soat	1 stanok soatdagi ishlab chiqarish hajmi, dona	Ishlab chiqarish quvvati, ming dona
Revolver	30	3900	117,0	0,2	23,4
Randalovc hi	20	3900	78,0	0,33	26,0
Shlifovka	10	3900	39,0	0,5	19,5

Sanoatda sexlarning ishlab chiqarish quvvatini shartli kom’lektlar asosida hisoblashdan ham foydalaniladi. Hisob tartibi quyidagicha:



Avvalo umumiy mahsulot hajmida har bir mahsulot turini salmoi aniqlanadi,so’ngra jami shartli komplekt uchun umumiy vaqt normasi hisoblanadi vaishlab chiqarish quvvati aniqlanadi.
Ishlab chiqarish quvvati quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda:
T_vn - jami shartli komplekt uchun umumiy vaqt normasi.
Shartli komplekt usuli bo’yicha frezerlash stanoklari ishlab chiqarish quvvatini hisoblash.

Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	1m	2m	3m
Salmoi	%	28	32	40
Vaqt normasi	soat	5	10	2

S
hartli komplekt 100 ta mahsulotdan iborat. Yuqoridagi strukturaga ko’ra shartli komplekt tarkibi quyidagicha:

1. 
   m: 100x28:100 = 28 dona;
   
2. 
   m: 100x32:100 = 32 dona;
   
3. 
   m: 100x40:100 = 40 dona.
   

Umumiy vaqt normasi: 28x5+32x10+40x2= 540 soat.
Ish vaqti fondi 81000 stanok/soatga teng.
Ishlab chiqarish quvvati: 81000:540= 150 shartli kom’lekt.
Korxona ishlab chiqarish quvvati rejalashtirilgan nomenklatura bo’yicha hisoblanadi. Shuning uchun shartli kom’lektdagi har bir turdagi mahsulot sonini kom’laektlar soniga ko’paytiriladi:

1. 
   m: 28x150= 4200 dona;
   
2. 
   m: 32x150= 4800 dona;
   
3. 
   m: 40x150= 6000 dona.
   

Davriy ishlovchi jihozlar quvvatini (vannalar, kimyoviy agregatlar, quritish kameralari) hisoblash uchun quyidagi boshlanich ma’lumotlar zarur: agregatga solinadigan xom material va yarim fabrikatlar; agregatdan yaroqli mahsulot chiqish koeffitsienti; ishlab chiqarish sikli davomiyligi; ish vaqti fondi.
N * M * К * F_s
D
b
Qdav
u yerda:
N - agregatning 1m maydoniga joylashadigan mahsulot soni;
M - agregatning ichki foydali maydoni;
K - yaroqli mahsulot chiqishi foizi;
D - bir ishlab chiqarish sikli davomiyligi.
Masalan: idishlarni pishirish agregatining ichki foydali hajmi - 15 m , 1m ga siadigan idishlar soni - 300 dona. D = 3 kun, K = 0,95, FIVF = 300 sutka.
Ishlab chiqarish quvvati: Q= 300x15x300x0,95/3= 427,5 ming dona Ba’zi holatda ishlab chiqarish quvvati 1m maydondan 1 sutkada olinadigan mahsulot asosida ham hisoblanadi:
Q=N*M*K*F_s
bu yerda:
₃
N - 1m maydondan sutkada olinadigan mahsulot hajmi.
G’isht quritish, quyma quyishda ishlab chiqarish quvvatini hisoblashda ishlab chiqarish maydoni e’tiborga olinadi. Ishlab chiqarish maydonining o’tkazuvchanlik qobiliyati hisobi uchun quyidagi ma’lumotlar zarur.
Sex ishlab chiqarish maydoni; bir mahsulot tayyorlash uchun ishlab chiqarish maydoni; o’eratsiyani bajarish uchun zarur vaqt ya’ni ishlab chiqarish sikli; foydali ish vaqti fondi.
Ishlab chiqarish maydonining o’tkazuvchanlik qobiliyatini hisoblash formulasini quyidagicha izohlash mumkin:
E * F_s Q = R * D
bu yerda:
E - ishlab chiqarish maydoni, m ;
R - bir mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur maydon;
D - ishlab chiqarish sikli.
Yoki 1m maydondan olinadigan mahsulot hajmiga ko’ra:
Q=E*M₁*F_s
bu yerda:
₂
M1 - 1m maydondan 1 sutkada olinadigan mahsulot hajmi.
22
Masalan: yiuv uchastkasi maydoni 100m , 1m dan olinadigan mahsulot hajmi 10 dona, F_r = 340 sutka.
Q=100x10x340= 340000 dona.
Ushbu usul individual shaklda poyafzal tikishda, tikuvchilikda qo’llaniladi. Jihozlarni ta’mirlashda ishlab chiqarish quvvati ish o’rinlari soni va bir ish o’rnida ishlab chiqarilgan mahsulot hajmiga ko’ra aniqlanadi.

3. 
   Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish ko’rsatkichlari
   

Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanishga umumiy baho berishda quvvatdan foydalanish koeffitsienti qo’llaniladi:
л _ Q kaq 4f°y ~ 7}
VhlS
bu yerda:
Qtaq~ haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi;
Qtis - hisoblangan ishlab chiqarish quvvati.
Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish darajasi ekstensiv foydalanish koeffitsienti, intensiv foydalanish koeffitsienti va integral foydalanish ko’rsatkichlari orqali ifodalanadi.
b