Мавзу: болалар боғчасида тасвирий фаолият машғулотларини ташкил этиш ва уюштириш

8. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASALARIDA QURISH-YASASH

Maktabgacha ta’lim muassasasida bolalarni qurilish materiallari yordamida o‘yin va mashg‘ulotlar o‘tkazishning ahamiyati katta. Yosh avlodni har tomonlama tarbiyalashda maktabgacha ta’lim muassasasida qurilish materiallari yordamida o‘tkaziladigan o‘yin va mashg‘ulotlar katta o‘rin egallaydi. Bolalarning qurilish o‘yinlari rollarga bo‘linib, o‘ynaladigan o‘yinlarning ajralmas bir qismi hisoblanadi. Qurilish o‘yinlarida ham bolalar tevarak-atrofdagi narsalarni, kattalarning faoliyatlarini aks ettiradilar. Qurilish o‘yinlarining mazmunini bolalarning o‘zlari yaratadilar. Bolalar ko‘pincha kattalarning qurilishdagi faoliyatlariga taqlid qilib, «Quruvchi-ishchi» rolini bajaradilar.

Bolalarning qurilish o‘yinlari qiziqarli ijodiy faoliyatdir. Ular o‘z o‘yinlarida qurilishlarni transport harakati, kattalarning mehnati haqidagi taassurotlarini aks ettiradilar. Bunday o‘yinlar bolalarda tashabbuskorlikni uyg‘otishga, ularni fikr yuritish va harakat faoliyatlarini faollashtirishga keng imkon yaratadi. Mashg‘ulot va o‘yin vaqtida bolalar bir-birlari bilan turlicha munosabatda bo‘ladilar. Ular rollarni o‘zaro bo‘lishib oladilar, ishlarni bajarishda bir birlariga yordam beradilar va maslahatlashadilar. Qurilish o‘yinlarida harakat elementlari ko‘p bo‘lib, u bolalarning harakat qilishga nisbatan bo‘lgan talablarini qondirishga yordam beradi. Bola biror narsani qura boshlaganda qurilish materiallarini tegishli joyga olib boradi, ularni stol yoki pol ustiga joylashtiradi, engashadi, bu vaqtda uning qo‘llari faol harakat qiladi, ya’ni ma’lum miqdorda jismoniy kuch sarflaydi. Mayda qurilish materiallari bilan o‘ynaganda qo‘lning mayda muskullari yaxshi rivojlanadi. Qurilish o‘yinlarini o‘ynash natijasida bolalarning kuzatuvchanligi ortadi, texnikaga bo‘lgan qiziqishlari o‘sib boradi. Bundan tashqari ular o‘yin jarayonida oddiy geometrik shakllarning tuzilishi bilan ham tanishadilar. Qurilish o‘yinlarining tarbiyaviy ta’siri bolalar aks ettiradigan hodisa va narsalarning g‘oyaviy mazmunida o‘z aksini topadi.
Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalarda tafakkurning tahlil va sintez, taqqoslay bilish kabi malakalari hali sust rivojlangan bo‘ladi. Qurilish materialari yordamida o‘tkaziladigan o‘yinlar esa bolalarning tafakkurini, ijodiy qobiliyatini o‘stiradi. Tarbiyachining ko‘rsatgan narsasini esda saqlab qolish va uni qayta esga solish bolalarni narsalarni bir-biriga solishtirishga, tahlil va sintez qilishga, o‘xshashini topib qo‘yishga va farqini ajrata bilishga majbur qiladi va qurilishdagi vazifalarni pala-partish bajarmaslikka, tasodifiy xulosa bilan qoniqib qolmay, balki maqsadga muvofiq yo‘l tutishga o‘rgatadi. Bolalar bilimini tizimli ravishda qurilish o‘yinlari faqat tevarak-atrofni bilib olish vositasigina bo‘lib qolmay, balki axloqiy sifatlarni tarbiyalovchi vosita ekanligi tushuntirib boriladi. Bolalar doimo atrofda qurilayotgan yangi turar joylarni, maktablar, maktabgacha ta’lim muassasalari, magazinlarni kuzatib boradilar. Bolalar bevosita kuzatayotgan qurilishdagi aniq misollar bolalarning o‘zbek xalqi o‘z mehnatini qanchalik sevishini tushunishlariga yordam beradi. Qurilish o‘yinlari orqali tarbiyachi bolalarda mehnatevarlik, mustaqillik, o‘z ishiga javobgarlikni hissini tarbiyalab borishga harakat qiladi.
Bolalar jamoasini to‘g‘ri tashkil etishda qurilish materiallari bilan o‘tkaziladigan o‘yin va mashg‘ulotlar katta ahamiyatga ega. Qurilish materiallari bilan o‘tkaziladigan o‘yin va mashg‘ulotlar bolalarni maktabga tayyorlash ishini amalga oshirishda ham yordam beradi. Bu o‘yin va mashg‘ulotlar jarayonida bolalarda diqqatni bir joyga to‘plash, oldiga qo‘ygan maqsadga chidam va sabot bilan erishish, olgan bilimi va malakasi asosida ijodiy tashabbuskorlik ko‘rsatish xususiyatlari shakllanib boradi.
Qurilish haqidagi asosiy bilimni bolalar qurish-yasash mashg‘ulotida egallaydilar. Ana shu mashg‘ulotlarda ular narsalarning elementar ko‘rinishlarini, qurilish detallaridan maqsadga muvofiq foydalana olishni o‘rganadilar va qurilishni badiiy jihatdan bezashning oddiy usullarini o‘zlashtirib oladilar. Maktabgacha tarbiya yoshidagi kichik bolalar qurish-yasashga bir necha bor urinadilar, ular faqat qurilish to‘plamlaridagi materiallarni yapaloq tomoni bilan qo‘yib terib chiqadilar yoki bir-birining ustiga qo‘yadilar. Tarbiyachi bolalarni har xil narsalar qurishga o‘rgatishi kichik yoshdagi bolalarning qurilish o‘yinlarida u o‘z aksini topadi.