Mavzu: Cho’llanish muammolarini sabablari va O’zbekistonda bu muammolarga qarshi kurashish yo’llari

Mavzu: Cho’llanish muammolarini sabablari va O’zbekistonda bu muammolarga qarshi kurashish yo’llari
Mavzu: Cho’llanish muammolarini sabablari va O’zbekistonda bu muammolarga qarshi kurashish yo’llari
Reja:

1.Cho’llanish muammosi haqida.

2.Cho’llanish muammosi sabablari.
3.Cho’llanish muammolariga qarshi kurashish yo’nalishlari.
Cho’llanish muammosi haqida.
Cho’llanish – bu atrof muhitdagi ekotizimlarning unumdor erlar hosilining kamayishi, degredatsiyalanishi, iqlimning quruqlashishi, cho’l hududlarining kengayishi va xakozolar. O’rta Osiyo hududida cho’llanish jarayonini quyidagicha ta’riflashimiz mumkin: cho’llanish butun insoniyat tarixi davomida kuzatilmoqda; ekologik o’zgarishlarni yuzaga keltirishda tabiiy omillar bilan birgalikda antropogen omillarning o’rni ham muhim bo’lib sanaladi; cho’llanish asta-sekin rivojlanuvchi jarayon bo’lib hisoblanadi va albatta shamol eroziyasi, bir xil bo’lmagan relef shakllariga, ko’chib yuruvchi qumlar harakati, qum tepaliklarining hujumiga bog’liq holatda rivoj topadi.

• Sayyoramizda daraxtzorlarning maydoni yildan yilga kamaymoqda.

  
  

• Ekin yerlarining katta qismi tabiiy va sun`iy eroziyaga uchradi, yer samaradorligi kamaydi. Orol dengizi mavzeida cho`llanish sur`ati oshib, dengizning suvi o`rniga qum, tuz paydo bo`ldi. Orol dengizining fojiasi insoniyat tarixida ekologik falokat sifatida kirdi.

  
  

• O`zbekistonda yerning yallig`lanishi eroziyasi Buxoro viloyatining cho`llarida, Farg`ona vodiysi, Qarshi va boshqa tumanlarda uchraydi. Changli shamollar Nukus, Termiz, Qo`qon va Qarshi shaxarlarida kuchli, chunki bu joylarda qora va qizil qumlar nihoyatda ko`p.

  
  

• Me`yordan ko`p suvdan foydalanish natijasida yerning suvli eroziyasi ko`paydi.

  
  

• Qaysi omillar yerning yallig`lanishi va yuvishiga sabab bo`lmoqda?

  
  

• Birinchidan, yerning notekis maydonlari ko`pligidan, ikkinchidan, yog`ingarchilikning yog`ilishi, yaylovlardan noto`g`ri va uzoq muddatda foydalanishi, uchinchidan, yakka ekinlik (monokultura), sistemasiz sug`orish, bo`ta va o`rmonlarni barxam topganligi sabab bo`ldi.

  
  

• Respublikamizning sharoitida aksariyat ekin yerlari suv yuvilgan va yallig`langan. Buning uchun metereologik, dexqonchilik va gidrobiologik quritish usullardan foydalanib, yerni normal xolatiga keltirish lozim.

  
  

• Tabiatda mavjud bo’lgan qurg’oqchil hududlarni aniqlash va chegaralash ko’pincha tabiiy muhitning birorta omiliga tayangan holda amalga oshiriladi. Bunday omillar vazifasini iqlim ma’lumotlari, tuproqlarning tarqalish xillari, o’simlik qoplami va boshqalar bajaradi. P.Meygs (1955) iqlim ko’rsatkichlariga asoslanib, dunyoning qurg’oqchil hududlar kartasini tuzgan. Uning hisobi bo’yicha yer yuzida arid hududlarning umumiy maydoni 48810 ming km² ni, yoki quruqlikning 33,6% ini tashkil etadi. Shundan o’ta qurg’oqchil (ekstraarid) zonasiga 4% i, arid zonasiga 15% i va chala arid zonasiga 14,6% i to’g’ri kelishini ta’kidlagan.

  
  Shunday qilib, cho’llarning vujudga kelishi, ularning rivojlanishi va geografik tarqalishi issiqlik va namlikning notekis taqsimlanishiga, jumladan, landshaftlarning tabaqalanishidagi zonallik qonuniyatiga, umumiy atmosfera tsirkulyatsiyasi sharoitiga hamda materiklarning orografik tuzilishiga, hududlarning materiklar ichkarisida yoki okeanlarga tutash joylashishiga bog’liq.
  Shuni ta’kidlash joizki, olimlar o’rtasida hozirga qadar «cho’l» atamasi bilan «arid» atamasining mohiyatini tushunishda mutanosiblik yo’q. Masalan, arid yerlarni aridlik darajasiga (qurg’oqchillik darajasiga) qarab ekstraarid (o’ta qurg’oqchil), arid (qurg’oqchil) va chala arid (chala qurg’oqchil) yerlarga bo’ladi. Cho’l atamasining mazmuni esa cho’l landshaftlarining asosiy mohiyatini belgilaydi. Ma’lumki, cho’l zonasining ichki zonal farqlariga ko’ra shimoliy cho’l, o’rta yoki tipik cho’l va janubiy cho’lga bo’linadi. Cho’l landshaftlari tipologik xususiyatlariga ko’ra qumli cho’l, toshloq cho’l, gilli cho’l, sho’rxok cho’l, taqirli cho’l kabilarga ajratiladi. Shunday ekan O’rta Osiyoning eng katta cho’llaridan hisoblangan Qizilqum va Qoraqum ham arid landshaftlar guruhiga kiradi.
  M.P.Petrov (1973) qurg’oqchilik eng oxirgi nuqtaga borib taqalgan iqlimga ega bo’lgan hududlarni cho’l deb ataydi. Cho’llarda atmosfera yog’inlari 250 mm dan kam tushadi, mumkin bo’lgan bug’lanish miqdori esa yog’in miqdoridan ko’p marta ortiq, shuning uchun cho’llarda dehqonchilik qilish sun’iy sug’orishsiz mumkin emas. Ushbu joylardan suvda eriydigan tuzlarning harakati va ularning yuzada to’planishi juda faol, tuproq tarkibida organik moddalar kam. Demak, cho’lda yozgi haroratning balandligi, yillik yog’in miqdorining kamligi (100-200 mm), yuza oqimining yo’qligi, qumoq qatlamlarning hukmronligi, eol jarayonlarning faolligi hamda yer osti suvlarining minerallashganligi va suvda eruvchan tuzlarning tuproqda migratsion xususiyatga ega ekanligi bilan ajralib turadi
  

• Pestitsidlar.

  
  

• Pestitsidlar, ya`ni begona o`tlarni yo`qotish, turli o`simliklarning zararkunandalari, ularning kasalliklarini oldini olish, yog`och, taxta, qog`oz, xayvonot badanidagi parazitlar va kasalliklar tarqalashini oldini olish maqsadida ishlatiladigan kimyoviy moddalar xisoblanadi.

  
  

• Pestitsidlar o`simliklarning kimyoviy ximoyalanish asosi xisoblandi. Zaxarli moddalar xujayralarga kirib, ularning kimyoviy va fizikaviy xususiyatlarini o`zgartiradi. Oqsil va xujayralarning moddalari bilan kimyoviy reaksiyaga kirib, ularni cho`ktirib yuboradi, fermentlarni faolsiz qilib, moddalar almashuvini buzadi. Buning natijasida xujayralar o`limga maxkum etiladi.

  
  
• 
  
•