Mavzu: davlat organlarining turlari: markaziy va boshqaruv organlari: oliy va maxalliy vakillik organlari

Shakllanish usuliga qarab, o'z-o'zidan (o'z-o'zidan paydo bo'ladi) va siyosat (maqsadga yo'naltirilgan maqsadli harakatlar natijasida yaratilgan) normalar.
O'z-o'zidan ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan hodisani takroran takrorlash natijasida paydo bo'ladigan urf-odatlarning normalarini, aniq takrorlanishi tufayli, odatiylik sifatida qabul qilishni boshlash kerak.
Ko'rsatmalar orasida qoidalar ba'zi ijtimoiy faoliyat sub'ektlari tomonidan boshqalarga nisbatan belgilanadi. Shunday qilib, Y. Lotmanning fikriga ko'ra: I Pyotrning "muntazam" holati o'zini farmonlar va qoidalar tizimi sifatida tan olgan. Shu bilan birga, madaniyatning tirik mavjudligi faqat ushbu normalarni amalga oshirish ekanligi tushunildi. "Odatiy" - "grammatika" darajasiga ko'tarilmagan hayot muntazam ravishda yo'q qilindi. Bu johillik, orqada qolish, "ossifikatsiya" bilan aniqlandi.
Ijtimoiy me'yorlar hamma uchun majburiy va ob'ektiv zarur bo'lgan xatti-harakatlarning qoidalari, insonning birgalikdagi harakati, mumkin va tegishli harakatlar chegaralarini tartibga soladi.
Bu umumiy qabul qilingan va eng keng tarqalgan tasnif. Bu yerda birlashtiruvchi printsip shundaki, bu barcha normalar texnik emas, balki ijtimoiydir. Turli xil farqlarga qaramay, ular bir-biri bilan chambarchas bog'langan, ularning hech biri boshqalardan ajratilgan holda harakat qilmaydi, "tozalangan" shaklda mavjud emas. Bunday munosabatlar sohasi shunchaki yo'q.
Ijtimoiy normalar odamlarning tinch hamkorligini ta'minlash uchun zarurdir. Ular jamoat tartibini o'rnatishga, odamlarni qasddan, cheklangan xulq-atvorga ko'niktirishga imkon beradi. Ushbu me'yorlar insonni tarbiyalaydi, uni boshqalarning manfaati bilan hisoblashishga ko'niktiradi, o'z turiga muvofiq yashashga bo'lgan ehtiyojini rivojlantiradi.
Jamiyat a’zolarini mazkur ijtimoiy me’yorlarga amal qilib yashashlarini nazorat qilib boruvchi institutlar ijtimoiy nazorat institutlari deyiladi. Ushbu institutlarga oila, maktab, mahalla, huquqni muhofaza qilish organlari va hokazolar kiradi.
Insonlar bolalarga ijtimoiy me’yorlarni o‘rgatib borish bilan birga, xulq-atvor me’yoriy talablarining to‘g‘ri bajarilishini nazorat etishadi va bu bilan ijtimoiy nazorat vakili vazifasini bajarishadi. Nazoratni yakka shaxs amalga oshirsa, bu individual tavsifga ega bo‘ladi, agar butun bir jamoa, oila, do‘stlar, maktab, mahalla tomonidan amalga oshirilsa, ijtimoiy tavsifga ega bo‘ladi hamda u ijtimoiy nazorat deyiladi.
Ijtimoiy nazorat vakillari insonlar xulq-atvorini boshqarishning eng muhim vositasi bo‘lib, deviant xulk-atvorning oldini olishda ham ushbu jamoalarning o‘rni katta bo‘ladi.
Inson tarbiyasida eng birinchi va eng muhim ijtimoiy nazorat instituta bu — oiladir. Farzand tarbiyasida va barkamol avlodni shakllantirishda sog‘lom oila muxitining o‘ni kattadir.